Nếu bạn dành đủ thời gian trong giới Công giáo, cuối cùng bạn sẽ bắt gặp thuật ngữ “Ngộ Đạo.” Thông thường nó được sử dụng theo nghĩa xúc phạm, tương tự như người theo chủ nghĩa tinh hoa, cụ thể là tin rằng mình có bí mật về kiến thức đặc biệt hoặc kiến thức nội bộ mà người khác không có được. Đôi khi cụm từ này biểu thị niềm tin rằng kiến thức cụ thể khiến một người trở thành người có niềm tin tốt hơn, một kiểu của “sự cứu rỗi nhờ kiến thức bên trong.” Trong bối cảnh này, Ngộ Đạo được đặt ngang hàng với kiến thức bí mật, ngụ ý rằng Ngộ Đạo tuyên bố sở hữu hoặc hành động dựa trên kiến thức bí mật.
Có giá trị nào đó đối với các định nghĩa phổ
biến này, nhưng cuối cùng chúng không cung cấp cho chúng ta sự hiểu biết toàn
diện về Thuyết Ngộ Đạo thực sự là gì và có nguy cơ biến nó thành một từ ngữ có
nghĩa xấu mơ hồ với chút ít nền tảng về lịch sử hoặc thần học. Suy cho cùng, Thuyết
Ngộ Đạo là một tà thuyết lịch sử phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ I đến thế kỷ III
sau Công Nguyên – và nó còn nhiều điều hơn thế nữa ngoài “kiến thức bí mật!”
Trong bài viết này, chúng ta xem xét năm đặc điểm của Thuyết Ngộ Đạo lịch sử để
hiểu rõ hơn về ý nghĩa thực sự của thuật ngữ này.
1. THIÊN CHÚA SÁNG TẠO QUA SỰ PHÁT SINH
Thuyết Ngộ Đạo là một hệ thống tư tưởng phức
tạp và đa diện, kết hợp ý tưởng từ nhiều truyền thống khác nhau, khiến việc
giải thích trở thành một thách thức. Tuy nhiên, cốt lõi của tất cả các hệ thống
Ngộ Đạo là ý tưởng về sự sáng tạo như một chuỗi các nguồn gốc từ Thiên Chúa. Đây
là mấu chốt mà các hệ thống Ngộ Đạo khác nhau xoay quanh. Trong Thuyết Ngộ Đạo,
Thiên Chúa sáng tạo bằng các phương tiện phát sinh, những sự phát ra này giống
như những làn sóng xuất phát từ sự tồn tại của Thiên Chúa và khiến những thứ
khác tồn tại. Bởi vì những sự phát ra này chính là bản chất của Thiên Chúa nên
tư tưởng Ngộ Đạo luôn mang hương vị phiếm thần. Thiên Chúa không sáng tạo từ hư
không; Ngài phát ra, giống như cách các Kitô hữu hình dung Chúa Thánh Thần
“xuất phát” từ Chúa Cha và Chúa Con. Bản thân sự sáng tạo là một kiểu rước từ
thần linh, thậm chí một số người Ngộ Đạo thô thiển còn giải thích như “sự tiết
ra” từ Thiên Chúa, như Thánh Irênê đã phàn nàn trong kiệt tác thần học “Adversus
Haereses” (Chống Lạc Giáo). Vì thế, nguyên lý đầu tiên của Thuyết Ngộ Đạo là sự
sáng tạo như một sự phát sinh.
2. SỰ PHÁT SINH PHỤ CỦA CÁC THỜI ĐẠI
Điểm thứ hai là thứ tự phân cấp của các sự
phát sinh này, với mỗi sự phát sinh tạo ra “sự phát sinh phụ” kế tiếp của nó.
Ví dụ, sự xuất phát nguyên thủy của Thiên Chúa làm phát sinh những thực tại tâm
linh khác; đôi khi những thực tế này là trí thông minh, giống như các thiên
thần, trong khi vào những thời điểm khác chỉ là sự trừu tượng thuần túy hợp lý
thuộc về thế giới thực thể (ví dụ: tâm trí, suy nghĩ, im lặng, sâu sắc, v.v...).
Những sự phát ra này có nhiều tên khác nhau – Teleos, Bythos, Charis, Ennoea,
v.v... Đôi khi chúng còn được nhóm lại thành những cặp nam-nữ gọi là “sóc vọng”
– các thời điểm giao hội hoặc xung đối. Chúng ta có thể lạc vào một cái hang
thỏ thực sự kỳ quái để thảo luận về tên chức năng của các sự phát ra khác nhau,
nhưng điều đó sẽ đưa chúng ta đi quá xa. Chỉ cần lưu ý rằng các sự phát ra được
gọi chung là Aeon (thời đại, niên kỷ, khoảng vô tận). Các Aeon này sinh ra nhau
theo sự sắp xếp phức tạp của các sự phát ra, tạo ra các hệ thống phân cấp phức
tạp. “Gia đình” này của Thiên Chúa và các sự phát ra liên tiếp của Ngài được
gọi là Pleroma – thế giới siêu cảm giác.
3. SỰ MỤC NÁT CỦA THẾ GIỚI VẬT CHẤT
Nguyên lý thứ ba của Thuyết Ngộ Đạo là việc
tạo ra thế giới vật chất như một sự lệch khỏi sự thuần khiết của Pleroma. Những
huyền thoại Ngộ Đạo khác nhau tùy thuộc vào nguồn chúng ta đọc, nhưng tất cả
đều đồng ý rằng tại một thời điểm nào đó, một trong các Aeon đã phát ra thứ gì
đó không phản ánh sự thuần khiết được tìm thấy trong Pleroma. Một số người cho
rằng đó là điều thiếu sót, số khác cho rằng đó là niềm đam mê hoặc tội lỗi của
một trong các Aeon. Dù thế nào đi nữa, sự sai lệch này chính là sự sáng tạo vật
chất, vũ trụ vật chất. Có những bất đồng về việc Aeon hoặc các Aeon chịu trách
nhiệm gì cho việc này. Trong Thuyết Ngộ Đạo Kitô giáo, đó là tác phẩm của Satan
hoặc (theo Thuyết Marcion) Thiên Chúa của Cựu Ước, Đấng là sự phát sinh thấp
kém nổi loạn từ Đấng Duy Nhất. Những người theo Thuyết Ngộ Đạo thường gọi sinh
vật này là Demiurge, hoặc đôi khi là Great Archon. Dù thế nào đi nữa, vấn đề là
thế giới vật chất thể hiện sự băng hoại của sự thuần khiết tinh thần mà Đấng Duy
Nhất đã hình dung ra.
4. CON NGƯỜI TỚI THẾ GIỚI SIÊU CẢM GIÁC
Vật chất được phát ra, những sự phát ra thứ
cấp tiếp theo tạo ra những sinh vật vật chất, và do đó con người đi vào thế
giới vật chất. Là những sinh vật trong chuỗi các sự phát ra thần thánh, con
người thực sự có sự sống thần thánh trong mình, là “một phần của Chúa” theo
nghĩa đen. Tuy nhiên, họ thấy mình được vật chất hóa trong bản chất hư hỏng của
sự tồn tại vật chất, bị mắc kẹt trong sự tồn tại vật chất. Khi đó, sự cứu rỗi của
con người được hiểu là sự ngược trở lại qua các Aeon cho đến khi chúng ta đến
được Pleroma. Sự cứu rỗi là sự trở lại với sự tồn tại của Pleroma được coi là
thuần túy tâm linh. Việc trở lại Pleroma qua việc đi lên Aeon về cơ bản là trở
về nhà của chúng ta. Đó là kiểu quan niệm của Platon về thế giới, một quan điểm
coi sự giác ngộ tâm linh như sự phủ nhận vật chất khi chúng ta dần dần quay trở
lại sự tồn tại thuần túy tâm linh trong sự hòa hợp với Đấng Duy Nhất trong
Pleroma. Làm sao chúng ta có thể quay trở lại qua các Aeon? Qua sự kết hợp giữa
nghi lễ, kiến thức và chủ nghĩa khổ hạnh, tất cả đều tìm thấy trong các cấp
bậc tôn ti của cộng đồng Ngộ Đạo.
5. MẶC KHẢI QUA HUYỀN THOẠI
Cuối cùng, chúng ta đến với nguyên lý thứ năm
của Thuyết Ngộ Đạo, sự tiết lộ dần dần chân lý qua ngôn ngữ thần thoại. Việc đi
lên qua các Aeon để trở lại Pleroma là chuyển động từ vật chất sang tinh thần,
kéo theo sự thanh lọc trí tuệ. Một người mới bắt đầu không thể suy ngẫm về
những chân lý siêu phàm theo cách mà một người thụ giáo dày dạn kinh nghiệm có
thể làm, tâm trí của họ quá tối tăm bởi vật chất thô thiển. Vì vậy, các thầy
dạy Ngộ Đạo đã sử dụng ngôn ngữ thần thoại để giải thích hệ thống của họ cho
những người mới bắt đầu và những người chưa có kinh nghiệm. Chúng ta đã thấy
các Aeon có thể được nhân cách hóa, nhân tính hóa và đặt tên như thế nào; sự
xuất hiện của các Aeon sau đó sẽ được giải thích bằng thuật ngữ vật chất, ví
dụ: thế giới được hình thành bởi nước mắt của Aeon Sophia, hoặc bởi tinh dịch
của Demiurge.
Sau đó, khi người thụ giáo tiến bộ qua hệ
thống phân cấp của cộng đồng Ngộ Đạo, ý nghĩa triết học và thần bí của những
huyền thoại này sẽ được giải thích cho anh ta. Ngôn ngữ thần thoại này là lý do
Thánh Augustinô, khi có cơ hội phỏng vấn Faustus, thầy dạy Ngộ Đạo, đã thất
vọng trước người đàn ông này, người có những lời giải thích về Thuyết Ngộ Đạo
“đầy rẫy những ngụ ngôn, về thiên đường, các vì sao, mặt trời và mặt trăng, bây
giờ tôi không còn nghĩ ông ấy có thể quyết định một cách thỏa đáng những gì tôi
rất muốn biết.” (Thánh Augustinô, Tự Thuật, Cuốn V). Tertullian cũng phàn nàn
về các ngụ ngôn này, rằng người thụ giáo “ngay khi tìm thấy rất nhiều tên của
các Aeon, rất nhiều cuộc hôn nhân, rất nhiều con cái, rất nhiều lối thoát, rất
nhiều vấn đề, những may mắn và bất hạnh của một vị thần bị phân tán và bị cắt
xén, liệu người đó có lưỡng lự tuyên bố rằng ‘có những ngụ ngôn và những gia
phả vô tận’ mà vị tông đồ linh cảm bởi sự tiên đoán bị chỉ trích, trong khi các
hạt giống tà giáo này cứ đâm chồi lên?” (Tertullian, Chống Lại Các Hoàng Đế Valentinian,
Chương 3)
VĨ NGÔN
Điều thú vị là Thánh John Henry Newman, sử
gia uyên bác, khi tóm tắt Thuyết Ngộ Đạo, đã bỏ qua bất kỳ đề cập nào đến “học
thuyết bí mật.” Khi nói về bản chất của niềm tin Ngộ Đạo, ngài nói: “Thuyết Ngộ Đạo là… học thuyết về hai nguyên
tắc, đó là sự xuất phát, bản chất ác tính nội tại của vật chất, tính vô tội của
sự nuông chiều xác thịt, hoặc tội lỗi của mọi cảm giác khoái lạc.” (Tiểu Luận
về Sự Phát Triển Học Thuyết Kitô Giáo, Chương 1, Mục 1, §1). Thánh Newman xác
định một cách đúng đắn sự phát sinh và sự hư hoại của thế giới là những ý tưởng
cơ bản của Thuyết Ngộ Đạo nhưng không đặt ra những tuyên bố về kiến thức bí
mật trong số các nguyên lý chính của Thuyết Ngộ Đạo. Vậy thì từ đâu mà chúng ta
có ý tưởng này?
Có vẻ như việc thực hành bắt đầu bằng ngôn
ngữ thần thoại đối với những ý nghĩa đơn giản và dần dần xếp lớp những ý nghĩa
phức tạp hơn vào ngụ ngôn khi người thụ giáo tiến triển là điều đã làm nảy sinh
khái niệm Ngộ Đạo bao gồm “kiến thức bí mật.” Như bạn có thể thấy, đây chỉ là
một phần nhỏ của hệ thống Ngộ Đạo và nó cũng không dành riêng cho Thuyết Ngộ
Đạo. Các giáo phái bí ẩn ngoại giáo, chẳng hạn như các giáo phái Isis, Eleusis và
Mithras, cũng sử dụng phương pháp này. Trường phái triết học của Pythagore cũng
vậy. Kitô giáo cũng sử dụng sự mặc khải dần dần về chân lý trong các nghi thức
khai tâm. Ý tưởng về kiến thức dành riêng cho những người thụ giáo chỉ đơn
giản là một chủ đề chung của tâm linh cổ xưa. Ngay cả Chúa Giêsu Kitô cũng xác
định rằng có một kiến thức đặc biệt chỉ dành cho những người “có mắt để
thấy.”
Các môn đệ đến gần hỏi Đức Giêsu: “Sao Thầy lại dùng dụ ngôn mà nói với họ?”
Ngài đáp: “Bởi vì anh em thì được ơn hiểu
biết các mầu nhiệm Nước Trời, còn họ thì không. Ai đã có thì được cho thêm, và
sẽ có dư thừa; còn ai không có, thì ngay cái đang có, cũng sẽ bị lấy mất. Bởi
thế, nếu Thầy dùng dụ ngôn mà nói với họ, là vì họ nhìn mà không nhìn, nghe mà
không nghe không hiểu. Còn anh em, mắt anh em thật có phúc vì được thấy, tai
anh em thật có phúc, vì được nghe.” (Mt 13:10-13, 16)
Có thể hiểu được rằng người ta lạm dụng các
thuật ngữ “Thuyết Ngộ Đạo” và “Ngộ Đạo.” Cuối cùng, tà thuyết Ngộ Đạo rất phức
tạp và không dễ dàng tóm tắt bằng một thuật ngữ tiện dụng duy nhất. Tuy nhiên,
hy vọng chúng ta có thể sáng suốt và chính xác hơn một chút trong cách nói khi
sử dụng từ ngữ này.
PHILLIP CAMPBELL
TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ CatholicExchange.com)
✽ AI & Mối Nguy Hiểm – https://tramthienthu.blogspot.com/2024/06/ai-moi-nguy-hiem.html
✽ Đức Mẹ Tiêu Diệt Tà Thuyết
✽ Thuyết Darwin Gây Lú Lẫn
✽ Chủ Nghĩa Không Tưởng – https://tramthienthu.blogspot.com/2023/07/chu-nghia-khong-tuong.html
✽ Giáo Thuyết Vô Thần – https://tramthienthu.blogspot.com/2023/02/giao-thuyet-vo-than.html
✽ Điểm Mù Của Ý Thức Hệ – https://tramthienthu.blogspot.com/2023/09/mu-y-thuc-he.html
✽ Thuyết Vô Thần & Trắc Nghiệm Chân Lý
MIÊN MAN THỜI GIAN
1. Đức Chúa lấy đất mà tạo ra con người, rồi lại đưa con người trở về đất. Người đã ban cho nó một số ngày và một khoảng thời gian, cho nó quyền thống trị vạn vật trên mặt đất. (Hc 17:1-2)
2. Từ sáng sớm tới chiều tà, thời gian thay đổi; trước mặt Đức Chúa, tất cả đều mau qua. (Hc 18:26)
3. Con mới là bào thai, mắt Ngài đã thấy; mọi ngày đời được dành sẵn cho con đều thấy ghi trong sổ sách Ngài, trước khi ngày đầu của đời con khởi sự. (Tv 139:16)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Comment