THIỆN và ÁC

Sách “Minh Tâm Bửu Giám” có câu: “Tích thiện phùng thiện, tích ác phùng ác.” (Làm việc thiện sẽ được điều tốt, làm việc ác sẽ gặp điều xấu.) Khổng Tử nói: “Vi thiện giả, thiên báo chi dĩ phúc; vi bất thiện giả, thiên báo chi dĩ họa.” (Người làm điều tốt thì trời lấy phúc đáp lại người đó, kẻ làm điều không tốt thì trời lấy họa đáp lại kẻ đó.) Trang Tử nhận định: “Nhất nhật bất niệm thiện, chư ác tự giai khởi.” (Một ngày không nghĩ đến điều thiện thì mọi điều ác sẽ tự dấy lên.)

Họ chỉ là phàm nhân mà có thể nhận thức được như vậy, họ như thánh nhân, thật đáng khâm phục và đáng để chúng ta noi gương. Tư tưởng của họ rất gần gũi với giáo huấn của Đức Kitô – Chúa chúng ta. Thông thường, các tư tưởng lớn sẽ có lúc “gặp nhau.” Các hiền triết cũng có quan niệm giống nhau về khái niệm “ác giả, ác báo.” Đó là một dạng ý thức hệ.

Trình thuật Mt 21:33-43 (≈ Mc 12:1-12; Lc 20:9-19) nói về việc làm vườn nho, với những tá điền độc ác. Một câu chuyện rất thực tế, đồng thời cũng liên quan lòng đố kỵ, ganh tị và ghen ghét. Người Việt nói về tính đố kỵ và ghen ghét qua câu tục ngữ: “Con gà tức nhau tiếng gáy.”

Chúa Giêsu kể dụ ngôn về những ác nhân, những kẻ lòng lang dạ thú: “Có gia chủ kia trồng được một vườn nho; chung quanh vườn, ông rào giậu; trong vườn, ông khoét bồn đạp nho, và xây một tháp canh. Ông cho tá điền canh tác, rồi trẩy đi xa. Gần đến mùa hái nho, ông sai đầy tớ đến gặp các tá điền để thu hoa lợi. Bọn tá điền bắt các đầy tớ ông: Chúng đánh người này, giết người kia, ném đá người nọ. Ông lại sai một số đầy tớ khác đông hơn trước: nhưng bọn tá điền cũng xử với họ y như vậy. Sau cùng, ông sai chính con trai mình đến gặp chúng, vì nghĩ rằng chúng sẽ nể người con đó. Nhưng bọn tá điền vừa thấy người con thì bảo nhau: ‘Đứa thừa tự đây rồi! Nào ta giết quách nó đi, và đoạt lấy gia tài nó!’ Thế là chúng bắt lấy cậu, quăng ra bên ngoài vườn nho, và giết đi.”

Rồi Ngài chất vấn họ về phản ứng của chủ vườn nho đối với bọn tá điền kia. Họ đồng thanh: “Ác giả ác báo, ông sẽ tru diệt bọn chúng, và cho các tá điền khác canh tác vườn nho, để cứ đúng mùa, họ nộp hoa lợi cho ông.” Chắc hẳn ai cũng sẽ phản ứng như họ vậy. Ngài tiếp tục nói: “Các ông chưa bao giờ đọc câu này trong Kinh Thánh sao? Tảng đá thợ xây nhà loại bỏ lại trở nên đá tảng góc tường. Đó chính là công trình của Chúa, công trình kỳ diệu trước mắt chúng ta.”

Ngài biết họ là những kinh sư và thầy thông luật, thuộc Cựu Ước vanh vách, dẫn chứng rạch ròi, thế nên Ngài “nhắc khéo” họ về Thánh Vịnh: “Tảng đá thợ xây nhà loại bỏ, lại trở nên đá tảng góc tường.” (Tv 118:22) Họ bị “cà khịa” thế mà vẫn tỉnh bơ. Ác nhân vẫn thường “ta đây” như thế. Chúa Giêsu kết luận: “Nước Thiên Chúa, Thiên Chúa sẽ lấy đi, không cho các ông nữa, mà ban cho một dân biết làm cho Nước ấy sinh hoa lợi.” (Mt 21:43)

Đó cũng là lời Chúa Giêsu “nhắc khéo” chúng ta về cách hành xử với Thiên Chúa và với tha nhân, đặc biệt là những người “yếu thế” hơn mình, cả về vật chất lẫn tinh thần. “Đá Tảng” đó là chính là Đức Giêsu Kitô, Đấng đã chết để cứu độ chúng ta, mà chính tay chúng ta đã nhúng chàm, mỗi chúng ta cũng là thủ phạm đã giết Con Chúa. Chúng ta không trực tiếp đóng đinh Ngài, nhưng chúng ta vẫn “trực tiếp” sát hại Ngài khi chúng ta “giết” tha nhân bằng nhiều loại đinh sắc bén: Lời nói, ánh mắt, cử chỉ, thái độ, hành động,... Sát nhân không vũ khí.

Một lần nữa, Chúa Giêsu lại tiếp tục cảnh báo: “Ai ngã xuống ĐÁ này, kẻ ấy sẽ tan xương; ĐÁ này rơi trúng ai sẽ làm người ấy nát thịt.” (Mt 21:44) Thực sự rất đáng sợ và đáng lưu ý, bởi vì Ngài đã cảnh cáo: “Nếu KHÔNG sám hối thì sẽ CHẾT hết.” (Lc 13:3) Tất cả chúng ta đều là tội nhân, hơn nhau là biết nhận lỗi và thành tâm sám hối.

Lương tâm ai cũng có – giống nhau về hình thức nhưng khác nhau về nội dung, tức là về chất lượng TỐT hay XẤU. Để phân biệt, người ta gọi là Thiện Tâm và Tà Tâm. Lương tâm là khả năng tự giác của con người, có thể tự giám sát mọi động thái, luôn ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm với chính mình, với xã hội, Giáo Hội và tha nhân. Thánh nữ TS Têrêsa Avila nhắn nhủ: “Hãy hiền từ với mọi người, nhưng nghiêm khắc với chính mình.”

Cổ nhân có câu: “Tâm phẫn xí tắc bất đắc kỳ chính.” Sự tức giận khiến người ta làm điều xấu, thế nên phải biết “tu thân” trước. Tu thân là sửa mình, trước tiên là làm cho lòng mình ngay thẳng: “Sở vị tu thân tại chính kỳ tâm giả.” Nếu mình giận dữ thì lòng mình không ngay thẳng. Thánh Phaolô nói: “Anh em nổi nóng ư? ĐỪNG PHẠM TỘI: chớ để mặt trời lặn mà cơn giận vẫn còn.” (Ep 4:26)

Cần phải có lương tâm ngay chính và trong sạch. Kinh Thánh cho biết: “Phúc thay kẻ KHÔNG ăn nói lỡ lầm, và KHÔNG phải khổ vì hối hận. Phúc thay ai KHÔNG bị lương tâm cắn rứt, và kẻ KHÔNG rơi vào thất vọng.” (Hc 14:1-2) Đó là người có lương tâm tốt, còn người có lương tâm không tốt thì tự đày đọa mình, như sách Khôn Ngoan nói: “Kẻ gian ác tự đưa ra bằng chứng để lên án chính mình là hèn hạ: bị LƯƠNG TÂM DÀY VÒ, nó luôn cảm thấy mình khổ sở.” (Kn 17:11)

Người ta có kiểu nói “chí công vô tư.” Câu nói rất hay nhưng lại hóa dở, bởi vì đó chỉ là “khẩu hiệu” chứ không được thực hành đúng mức. Bác học Albert Einstein khuyên: “Đừng làm gì trái với lương tâm, ngay cả khi chính quyền yêu cầu bạn.” Lý do đơn giản: “Bạn không chỉ phải chịu trách nhiệm với NHỮNG GÌ MÌNH NÓI và cả NHỮNG GÌ MÌNH KHÔNG NÓI.” (Martin Luther) Chúa Giêsu cũng đã xác định: “Vì nhờ lời nói của anh mà anh sẽ được trắng án; và cũng tại lời nói của anh mà anh sẽ bị kết án.” (Mt 12:37)

Người ta thường nói về luật Nhân Quả – một phạm trù đề cập mối liên hệ nguồn gốc tất yếu của các hiện tượng, trong đó hiện tượng này (nguyên nhân) sản sinh ra hiện tượng khác (hệ quả). Người Việt cũng có khái niệm Nhân Quả khi nói “ở hiền gặp lành” (tích cực), và “gieo gió gặt bão” (tiêu cực) hoặc “đời cha ăn mặn, đời con khát nước.” Người Anh cũng có cách nói tương tự: “You reap what you sow – Người ta gặt những gì mình gieo.” Có lẽ cũng có thể so sánh luật Nhân Quả tương tự loại vũ khí Boomerang của thổ dân Úc – loại vũ khí này cứ được ném đi rồi nó lại quay về nơi xuất phát. Người Việt “gậy ông đập lưng ông” cũng với nghĩa đó.

Nguyên lý Nhân Quả diễn ra theo quá trình mà “phần biết” và “phần được biết” chỉ là sự phân lập từ một tổng thể là “cái biết,” cho nên hiện tượng nó tạo ra sẽ được gọi là “hiện tượng nội sinh” – một hiện tượng mà Phật học gọi là “nghiệp” hoặc “nghiệp chướng” (karma). Theo Phật giáo, hiện tượng này không do một đấng quyền năng tối cao hay một thế lực siêu nhiên nào chi phối, nên “nhân quả” được xem là “nguyên lý quan trọng nhất” của đời sống, khi các vấn đề của đời sống được tìm hiểu từ bản chất của nó.

Chẳng ai lạ gì với câu: “Ác giả ác báo.” Đó là cách nói rút gọn của câu ngạn ngữ Trung Hoa: “Ác giả ác báo, thiện giả thiện lai.” “Ác giả” là người xấu, việc ác; “ác báo” là điều ác đáp lại. “Thiện giả” là người tốt, việc tốt; “thiện lai” là điều lành đáp lại. Người làm việc ác thì gặp điều ác báo lại, hoặc việc ác này sẽ bị việc ác khác báo lại, người ta nói là “quả báo.” Câu này nêu lên sự ảnh hưởng tương tác của hành động, ngụ ý khuyên người ta chớ làm việc ác để tránh điều ác, và nên ăn ở hiền lành để gặp sự lành: “Ở hiền gặp lành.” Người Tây phương có câu: “Kẻ nào đào hố bẫy ai thì kẻ đó sẽ rơi xuống hố.” Cách nói theo tinh thần của Kinh Thánh.

Trong đời thường, đôi khi thấy có những trường hợp có vẻ nghịch lý, như sách Giảng Viên nói: “Người công chính thì gặp phải những chuyện như thể họ đã làm điều gian ác, trong khi người gian ác lại gặp được những chuyện như thể họ đã làm điều ngay chính. Đó cũng là một chuyện phù vân!” (Gv 8:14) Thực tế chúng ta cũng đã và vẫn thấy vậy. Chẳng cần đâu xa, cụ thể và rõ ràng nhất là Đức Kitô Giêsu. Ngài là Đấng Thánh thế mà lại bị coi như phường trộm cướp để rồi bị giết chết thê thảm. Nhưng Ngài vẫn tha thứ, khuyên chúng ta phải sống “nhân từ” (Lc 6:36) và cố gắng “hoàn thiện,” (Mt 5:48) dù xảy ra bất cứ chuyện gì. Đó là hai điều nhưng cũng chỉ là một: NÊN THÁNH. Thương thì Tha Thứ, Tha Thứ thì Thành Thánh. Có thể coi đó là “luật nhân quả” theo tâm linh vậy.

Vườn nho được mô tả qua “Bài Ca Vườn Nho” (Is 5:1-7) với những từ ngữ súc tích: “Tôi xin hát tặng bạn thân tôi, bài ca của bạn tôi về vườn nho của mình. Bạn thân tôi có một vườn nho trên sườn đồi mầu mỡ. Anh ra tay cuốc đất nhặt đá, giống nho quý đem trồng, Giữa vườn anh xây một vọng gác, rồi khoét bồn đạp nho. Anh những mong nó sinh trái tốt, nó lại sinh nho dại. Vậy bây giờ, dân Giêrusalem và người Giuđa hỡi, Xin phân xử đôi đàng giữa tôi với vườn nho. Có gì làm hơn được cho vườn nho của tôi, mà tôi đã chẳng làm? Tôi những mong trái tốt, sao nó sinh nho dại? Vậy bây giờ, tôi cho các người biết tôi đối xử thế nào với vườn nho của tôi: Hàng giậu thì chặt phá cho vườn bị tan hoang, bờ tường thì đập đổ cho vườn bị giày xéo.”

Trong nông nghiệp, nông dân phải cẩn thận chọn giống để có thể hy vọng có cây lành, trái ngọt, để có thể bội thu. Người gieo trồng luôn mong muốn điều tốt, thế mà điều xấu lại xảy ra với họ. Người Việt không xa lạ gì với nông nghiệp, nông dân luôn muốn lúa và hoa màu tốt tươi đạt năng suất, hy vọng một vụ mùa thu hoạch cao, thế mà có khi mùa màng lại thất bát, thậm chí có khi bị trắng tay. Tương tự, có lần Chúa Giêsu cũng đã kể dụ ngôn “lúa và cỏ lùng.” (Mt 13:24-30) Tác giả “Bài Ca Vườn Nho” kể cho người bạn thân nghe biết về vườn nho của mình. Chủ nhân muốn có nho tốt mà lại chỉ thấy nho dại. Thất vọng ê chề, chủ nhân đành phải chặt phá hàng giậu cho “vườn bị tan hoang” và đập đổ tường cho “vườn bị giày xéo.”

Nước Trời được Chúa Giêsu ví bằng nhiều thứ, một trong những cách ví von Ngài đưa ra là hình ảnh “vườn nho.” Thánh Vịnh gia cho biết: “Gốc nho này, Chúa bứng từ Ai Cập, đuổi chư dân, lấy chỗ mà trồng.” (Tv 80:9) Vì là giống tốt nên “bóng um tùm phủ xanh đầu núi, cành sum sê rợp bá hương thần, nhánh vươn dài tới phía đại dương, chồi mọc xa đến tận miền Sông Cả.” (Tv 80:12) Nhưng rồi có điều khác thường bất ngờ xảy ra nên Thánh Vịnh gia thắc mắc: “Tường rào nó, vậy sao Ngài phá đổ? Khách qua đường mặc sức hái mà ăn! Heo rừng vào phá phách, dã thú gặm tan hoang.” (Tv 80:13-14)

Nhìn cảnh vườn hoang, nhà trống, thật thê thảm. Buồn lắm. Càng buồn hơn vì đó không là lỗi của mình, không là lỗi của chủ nhân bất cẩn hoặc bỏ mặc, chắc chắn là do kẻ xấu bụng, ác ý. Những kẻ xấu xa đó lại chính là chúng ta, những tội nhân đã làm hư hại Vườn Nho của Thiên Chúa. Nhưng mặc lấy tâm tình yêu thương của Đấng giàu lòng thương xót, Thánh Vịnh gia vẫn chân thành và tha thiết cầu xin: “Lạy Chúa Tể càn khôn, xin TRỞ LẠI, tự cõi trời, xin NGÓ XUỐNG mà xem, xin Ngài THĂM NOM vườn nho cũ, BẢO VỆ cây tay hữu Chúa đã trồng, và chồi non được Ngài ban sức mạnh.” (Tv 80:15-16)

Thánh Vịnh gia đại diện cả nhân loại mà thề hứa với Thiên Chúa: “Chúng con nguyền CHẲNG xa Chúa nữa đâu, cúi xin Ngài BAN cho được sống, để chúng con xưng tụng danh Ngài. Lạy Chúa là Chúa Tể càn khôn, xin PHỤC HỒI chúng con, xin tỏa ánh tôn nhan rạng ngời để chúng con được ơn cứu độ.” (Tv 80:19-20) Thiên Chúa đã thương xót và bỏ qua tất cả, để chúng ta lại được làm con cái Ngài và được thừa kế gia nghiệp của Ngài. Tội nhân chúng ta còn diễm phúc lắm! Phải làm gì để tạ ơn Ngài? Mỗi tín nhân phải tự trả lời rõ ràng và dứt khoát.

Phàm nhân vì ngang ngược mà hóa NÔNG NỔI, vì nông nổi mà ra NÔNG NỖI. Đọc câu này thật đáng sợ: “Tai họa thảm hại nhất trong tất cả những gì xảy ra dưới ánh mặt trời là hết mọi người đều chịu chung một SỐ PHẬN NHƯ NHAU. Cũng vì thế mà lòng dạ con cái loài người ĐẦY những điều gian ác, tâm địa luôn ẤP Ủ chuyện điên rồ bao lâu còn sống trên trần gian, để rốt cuộc rơi vào CÕI CHẾT. Thế nhưng chỉ những ai còn sống trong cõi dương gian mới có hy vọng mà thôi, vì CON CHÓ SỐNG thì hơn CON SƯ TỬ CHẾT.” (Gv 9:3-4) Nhưng đừng run sợ mà bạt vía kinh hồn, vì Thiên Chúa nhân hiền, không chấp lách chi đâu, chỉ cần chúng ta biết CHÂN THÀNH NHẬN LỖI thì Ngài sẵn sàng rộng lượng thứ tha ngay.

Thật vậy, Thánh Phaolô cũng chân thành động viên: “Anh em đừng lo lắng gì cả. Nhưng trong mọi hoàn cảnh, anh em cứ đem lời cầu khẩn, van xin và tạ ơn, mà giãi bày trước mặt Thiên Chúa những điều anh em thỉnh nguyện. Và bình an của Thiên Chúa, bình an vượt lên trên mọi hiểu biết, sẽ giữ cho lòng trí anh em được kết hợp với Đức Kitô Giêsu.” (Pl 4:6-7) Thế thì còn gì bằng, thật tuyệt vời! Thiên Chúa là tình yêu mà. Thánh Clara cũng đã từng nhắn nhủ các nữ tu của bà điều này: “Đừng sợ! Hãy tín thác vào Chúa Giêsu!” Tuy nhiên, đừng vội thấy vậy mà ỷ lại kẻo khốn hơn trước, không nghe lời Chúa sẽ bị phạt “gấp bảy lần vì tội lỗi.” (Lv 26:18, 21, 24, 28)

Có lẽ chưa an tâm nên Thánh Phaolô dặn dò thêm: “Ngoài ra, những gì là chân thật, cao quý, những gì là chính trực tinh tuyền, những gì là đáng mến và đem lại danh thơm tiếng tốt, những gì là đức hạnh, đáng khen, xin anh em hãy để ý. Những gì anh em đã học hỏi, đã lãnh nhận, đã nghe, đã thấy ở nơi tôi thì hãy đem ra thực hành, và Thiên Chúa là nguồn bình an sẽ ở với anh em.” (Pl 4:8-9) Hai cụm từ “hãy để ý” và “hãy đem ra thực hành” là hai mệnh lệnh quan trọng, phải được nhận thức và ghi nhớ. Ngắn gọn và đơn giản nhưng không dễ thực hiện đâu!

Lạy Thiên Chúa, xin giúp chúng con phân định phải – trái một cách rõ ràng, đồng thời chân nhận mình là kẻ xấu để tránh ảo tưởng, nhờ đó mà biết mở to con mắt đức tin để thấy cái-xà-tội-lỗi của mình chứ không thấy cái rác nơi tha nhân. Xin giúp chúng con tích đức tùng thiện để hoàn thiện theo đúng Tôn Ý Ngài. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU

✽ Chuyện Lương Tâm – https://tramthienthu.blogspot.com/2017/10/chuyen-luong-tam.html
✽ Vấn Đề Lương Tâm – https://tramthienthu.blogspot.com/2017/10/van-e-luong-tam.html
✽ Tòa Án & Lương Tâm – https://tramthienthu.blogspot.com/2014/11/toa-va-luong-tam.html
✽ Tản Mạn Về Lương Tâm – https://tramthienthu.blogspot.com/2023/07/tan-man-ve-luong-tam.html