LƯƠNG TÂM

Là con người, ai cũng có lương tâm – giống nhau về hình thức nhưng khác nhau về nội dung, tức là khác nhau về chất lượng TỐT hay XẤU. Để phân biệt, người ta gọi là Thiện Tâm và Tà Tâm (4 mẫu tự T).

Lương tâm là khả năng tự giác của con người, có thể tự giám sát mọi động thái, biết khó với chính mình chứ không khó với người khác, luôn ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm với chính mình, với xã hội, Giáo hội và tha nhân.

“Tâm phẫn xí tắc bất đắc kỳ chính.” Sự tức giận khiến người ta làm điều xấu, thế nên phải biết “tu thân” trước. Tu thân là sửa mình, trước hết là làm cho lòng mình ngay thẳng: “Sở vị tu thân tại chính kỳ tâm giả.” Thánh Phaolô nói: “Anh em nổi nóng ư? ĐỪNG PHẠM TỘI: chớ để mặt trời lặn mà cơn giận vẫn còn.” (Ep 4:26)

Lương tâm ngay chính và trong sạch rất quan trọng. Kinh Thánh cho biết: “Phúc thay kẻ không ăn nói lỡ lầm, và không phải khổ vì hối hận. Phúc thay ai KHÔNG bị lương tâm cắn rứt, và kẻ không rơi vào thất vọng.” (Hc 14:1-2) Đó là người có lương tâm tốt, còn người có lương tâm không tốt thì tự đày đọa mình, như sách Khôn Ngoan cho biết: “Kẻ gian ác tự đưa ra bằng chứng để lên án chính mình là hèn hạ: bị LƯƠNG TÂM DÀY VÒ, nó luôn cảm thấy mình khổ sở.” (Kn 17:11)

Ngày nay, người ta có kiểu nói “chí công vô tư.” Đây là câu nói hay, nhưng nó lại hóa dở bởi vì đó chỉ là “khẩu hiệu” chứ không được thực hành đúng mức. Nhà toán học Albert Einstein nói: “Đừng làm gì trái với lương tâm, ngay cả khi chính quyền yêu cầu bạn.” Tại sao? Đây là lý do: “Bạn không chỉ phải chịu trách nhiệm với những gì mình nói, mà cả những gì mình không nói.” (Martin Luther)

Cuộc đời luôn có những điều tất yếu. Và chúng ta thường nghe nói về luật “Nhân – Quả”. Nhân Quả là một phạm trù đề cập mối liên hệ nguồn gốc tất yếu của các hiện tượng, trong đó hiện tượng này (nguyên nhân) sản sinh ra hiện tượng khác (kết quả hoặc hậu quả). Người Việt cũng có khái niệm Nhân Quả khi nói: “Ở hiền gặp lành” (tích cực), “gieo gió gặt bão” (tiêu cực), hoặc “đời cha ăn mặn, đời con khát nước,”... Người Anh cũng có cách nói tương tự: “You reap what you sow. – Người ta gặt những gì mình gieo.” Có lẽ cũng có thể so sánh luật Nhân Quả tương tự loại vũ khí Boomerang của thổ dân Úc – loại vũ khí này cứ được ném đi rồi nó lại quay về nơi xuất phát. Còn người Việt có cách nói là “gậy ông đập lưng ông”.

Trong cuộc sống đời thường, nguyên lý Nhân Quả diễn ra theo quá trình mà “phần biết” và “phần được biết” chỉ là sự phân lập từ một tổng thể là “cái biết,” cho nên hiện tượng nó tạo ra sẽ được gọi là “hiện tượng nội sinh” – một hiện tượng mà Phật học gọi là “nghiệp” hoặc “nghiệp chướng” (karma). Theo Phật giáo, hiện tượng này không do một đấng quyền năng tối cao hay một thế lực siêu nhiên nào chi phối, nên “nhân quả” được xem là “nguyên lý quan trọng nhất” của đời sống, khi các vấn đề của đời sống được tìm hiểu từ bản chất của nó.

Với kinh nghiệm sống, chắc hẳn không ai lạ gì với cách nói: “Ác giả ác báo.” Đó là cách nói rút gọn của câu ngạn ngữ Trung Hoa: “Ác giả ác báo, thiện giả thiện lai.” “Ác giả” là người xấu, việc ác; “ác báo” là điều ác đáp lại. “Thiện giả” là người tốt, việc tốt; “thiện lai” là điều lành đáp lại. “Ác giả ác báo” nghĩa là người làm việc ác thì gặp điều ác báo lại, hoặc việc ác này sẽ bị việc ác khác báo lại – thường gọi là “quả báo.” Câu này nêu lên sự ảnh hưởng tương tác của hành động, ngụ ý khuyên người ta chớ làm việc ác để tránh điều ác, và nên ăn ở hiền lành để gặp sự lành: “Ở hiền gặp lành.” Người Tây phương có một câu nói theo tinh thần của Kinh Thánh: “Kẻ nào đào hố bẫy ai thì kẻ đó sẽ rơi xuống hố.”

Tuy nhiên, đôi khi chúng ta thấy có những trường hợp có vẻ nghịch lý, như sách Giảng Viên cho biết: “Người công chính thì gặp phải những chuyện như thể họ đã làm điều gian ác, trong khi người gian ác lại gặp được những chuyện như thể họ đã làm điều ngay chính. Đó cũng là một chuyện phù vân!” (Gv 8:14) Thực tế chúng ta cũng đã và đang thấy như vậy. Và chẳng cần nhìn đâu xa, cụ thể và rõ ràng nhất là Đức Kitô Giêsu. Ngài là Đấng Thánh thế mà lại bị coi như phường trộm cướp để rồi bị giết chết thê thảm.

Thế nhưng Chúa Giêsu vẫn tha thứ, và Ngài nói gì với chúng ta? Ngài khuyến cáo chúng ta phải sống “nhân từ” (Lc 6:36) và cố gắng “hoàn thiện,” (Mt 5:48) dù có bất cứ chuyện gì xảy ra. Tuy đó là hai điều nhưng cũng chỉ là một: NÊN THÁNH. Thương thì Tha – Tha Thứ thì Thành Thánh. Điều này có thể coi là dạng “luật nhân quả” theo tâm linh.

Tin Mừng hôm nay nói về công việc làm vườn nho, với những tá điền ác tâm. Trình thuật Is 5:1-7 là “Bài Ca Vườn Nho,” một bài ca ngắn mô tả vườn nho nhưng có những ca từ súc tích như sau:

Tôi xin hát tặng bạn thân tôi, bài ca của bạn tôi về vườn nho của mình.

Bạn thân tôi có một vườn nho trên sườn đồi mầu mỡ.

Anh ra tay cuốc đất nhặt đá, giống nho quý đem trồng,

Giữa vườn anh xây một vọng gác, rồi khoét bồn đạp nho.

Anh những mong nó sinh trái tốt, nó lại sinh nho dại.

Vậy bây giờ, dân Giêrusalem và người Giuđa hỡi,

Xin phân xử đôi đàng giữa tôi với vườn nho.

Có gì làm hơn được cho vườn nho của tôi, mà tôi đã chẳng làm?

Tôi những mong trái tốt, sao nó sinh nho dại?

Vậy bây giờ, tôi cho các người biết tôi đối xử thế nào với vườn nho của tôi:

Hàng giậu thì chặt phá cho vườn bị tan hoang, bờ tường thì đập đổ cho vườn bị giày xéo.

Công việc nhà nông phải cẩn thận chọn giống để có thể hy vọng cây lành, trái ngọt, nhờ vậy mà vụ mùa bội thu. Người gieo trồng luôn mong muốn điều tốt, thế mà điều xấu lại xảy ra với họ. Người Việt không xa lạ gì với nông nghiệp, nông dân luôn muốn lúa và hoa màu tốt tươi đạt năng suất, hy vọng một vụ mùa thu hoạch cao, thế mà có khi mùa màng lại thất bát, thậm chí có khi bị trắng tay. Tương tự, có lần Chúa Giêsu cũng đã kể dụ ngôn “lúa và cỏ lùng.” (Mt 13:24-30) Tác giả “Bài Ca Vườn Nho” kể cho người bạn thân nghe biết về vườn nho của mình. Tác giả (tức là chủ nhân) muốn có nho tốt mà lại chỉ thấy nho dại. Thất vọng ê chề, chủ nhân đành phải chặt phá hàng giậu cho “vườn bị tan hoang” và đập đổ tường cho “vườn bị giày xéo.”

Chúa Giêsu ví Nước Trời với nhiều thứ, một trong những cách ví von Ngài đưa ra là hình ảnh “vườn nho.” Thánh Vịnh gia cho biết: “Gốc nho này, Chúa bứng từ Ai Cập, đuổi chư dân, lấy chỗ mà trồng.” (Tv 80:9) Vì là giống tốt nên “bóng um tùm phủ xanh đầu núi, cành sum sê rợp bá hương thần, nhánh vươn dài tới phía đại dương, chồi mọc xa đến tận miền Sông Cả.” (Tv 80:12) Nhưng rồi có điều khác thường bất ngờ xảy ra nên Thánh Vịnh gia thắc mắc: “Tường rào nó, vậy sao Ngài phá đổ? Khách qua đường mặc sức hái mà ăn! Heo rừng vào phá phách, dã thú gặm tan hoang.” (Tv 80:13-14)

Thật thê thảm khi nhìn cảnh vườn hoang, nhà trống. Buồn lắm. Càng buồn hơn vì đó không là lỗi của mình, không là lỗi của chủ nhân bất cẩn hoặc bỏ mặc, chắc chắn là do kẻ xấu bụng, ác ý. Những kẻ xấu xa đó lại chính là chúng ta, những tội nhân đã làm hư hại Vườn Nho của Thiên Chúa. Nhưng mặc lấy tâm tình yêu thương của Đấng giàu lòng thương xót, Thánh Vịnh gia vẫn chân thành và tha thiết cầu xin: “Lạy Chúa Tể càn khôn, xin TRỞ LẠI, tự cõi trời, xin NGÓ XUỐNG mà xem, xin Ngài THĂM NOM vườn nho cũ, BẢO VỆ cây tay hữu Chúa đã trồng, và chồi non được Ngài ban sức mạnh.” (Tv 80:15-16)

Và không chỉ có như vậy, Thánh Vịnh gia còn đại diện cho cả nhân loại mà thề hứa trước Tôn Nhan Thiên Chúa: “Chúng con nguyền CHẲNG xa Chúa nữa đâu, cúi xin Ngài BAN cho được sống, để chúng con xưng tụng danh Ngài. Lạy Chúa là Chúa Tể càn khôn, xin PHỤC HỒI chúng con, xin tỏa ánh tôn nhan rạng ngời để chúng con được ơn cứu độ.” (Tv 80:19-20) Và rồi Thiên Chúa đã thương xót mà bỏ qua tất cả, để chúng ta lại được làm con cái Ngài và được thừa kế gia nghiệp của Ngài. Quả thật, tội nhân chúng ta còn diễm phúc lắm! Vậy chúng ta phải làm gì để tạ ơn Ngài? Đó là điều mỗi chúng ta phải tự trả lời cho rạch ròi và dứt khoát.

Vì ngang ngược mà NÔNG NỔI, vì nông nổi mà hóa NÔNG NỖI. Và thật đáng sợ khi đọc câu này: “Tai họa thảm hại nhất trong tất cả những gì xảy ra dưới ánh mặt trời là hết mọi người đều chịu chung một SỐ PHẬN NHƯ NHAU. Cũng vì thế mà lòng dạ con cái loài người ĐẦY những điều gian ác, tâm địa luôn ẤP Ủ chuyện điên rồ bao lâu còn sống trên trần gian, để rốt cuộc rơi vào CÕI CHẾT. Thế nhưng chỉ những ai còn sống trong cõi dương gian mới có hy vọng mà thôi, vì CON CHÓ SỐNG thì hơn CON SƯ TỬ CHẾT.” (Gv 9:3-4)

Tuy nhiên, đừng run sợ mà bạt vía kinh hồn, vì Thiên Chúa nhân hiền, không chấp lách chi đâu, chỉ cần chúng ta biết CHÂN THÀNH NHẬN LỖI thì Ngài sẵn sàng rộng lượng thứ tha ngay. Thánh Phaolô cũng chân thành động viên: “Anh em đừng lo lắng gì cả. Nhưng trong mọi hoàn cảnh, anh em cứ đem lời cầu khẩn, van xin và tạ ơn, mà giãi bày trước mặt Thiên Chúa những điều anh em thỉnh nguyện. Và bình an của Thiên Chúa, bình an vượt lên trên mọi hiểu biết, sẽ giữ cho lòng trí anh em được kết hợp với Đức Kitô Giêsu.” (Pl 4:6-7) Ôi, thế thì còn gì bằng, chả lo sợ chi nữa. Thiên Chúa là thế đấy! Thánh Clara cũng đã từng nhắn nhủ các nữ tu của bà điều này: “Đừng sợ! Hãy tín thác vào Chúa Giêsu!” Thế nhưng cũng đừng vội thấy vậy mà ỷ lại kẻo khốn hơn trước, không nghe lời Chúa sẽ bị phạt “gấp bảy lần vì tội lỗi.” (Lv 26:18, 21, 24, 28) Ỷ lại hoặc ảo tưởng là chết chắc!

Chưa thể dừng lại, chưa thể an tâm, Thánh Phaolô còn dặn dò thêm: “Ngoài ra, những gì là chân thật, cao quý, những gì là chính trực tinh tuyền, những gì là đáng mến và đem lại danh thơm tiếng tốt, những gì là đức hạnh, đáng khen, xin anh em hãy để ý. Những gì anh em đã học hỏi, đã lãnh nhận, đã nghe, đã thấy ở nơi tôi thì hãy đem ra thực hành, và Thiên Chúa là nguồn bình an sẽ ở với anh em.” (Pl 4:8-9) Hai cụm từ “hãy để ý” và “hãy đem ra thực hành” là hai mệnh lệnh rất quan trọng. Các mệnh lệnh đó phải được nhận thức và ghi nhớ nằm lòng. Nghe ngắn gọn và đơn giản nhưng lại không dễ dàng thực hiện!

Vườn Nho của Thiên Chúa

Trình thuật Mt 21:33-43 đề cập dụ ngôn “Những Tá Điền Sát Nhân” (≈ Mc 12:1-12 và Lc 20:9-19). Một câu chuyện rất thực tế, đồng thời cũng liên quan lòng đố kỵ, ganh tị và ghen ghét. Tục ngữ Việt Nam có câu: “Con gà tức nhau tiếng gáy.” Đó là tình trạng đố kỵ và ghen ghét. Thật đáng quan ngại!

Rồi một ngày kia, Chúa Giêsu kể một dụ ngôn khác về những ác nhân, những kẻ lòng lang dạ thú. Ngài ôn tồn: Có gia chủ kia trồng được một vườn nho; chung quanh vườn, ông rào giậu; trong vườn, ông khoét bồn đạp nho, và xây một tháp canh. Ông cho tá điền canh tác, rồi trẩy đi xa. Gần đến mùa hái nho, ông sai đầy tớ đến gặp các tá điền để thu hoa lợi. Bọn tá điền bắt các đầy tớ ông: Chúng đánh người này, giết người kia, ném đá người nọ. Ông lại sai một số đầy tớ khác đông hơn trước: nhưng bọn tá điền cũng xử với họ y như vậy. Sau cùng, ông sai chính con trai mình đến gặp chúng, vì nghĩ rằng chúng sẽ nể người con đó. Nhưng bọn tá điền vừa thấy người con thì bảo nhau: “Đứa thừa tự đây rồi! Nào ta giết quách nó đi, và đoạt lấy gia tài nó!”. Thế là chúng bắt lấy cậu, quăng ra bên ngoài vườn nho, và giết đi.

Nói xong, Ngài điềm nhiên chất vấn họ về phản ứng của chủ vườn nho đối với bọn tá điền kia. Họ đồng thanh: “Ác giả ác báo, ông sẽ tru diệt bọn chúng, và cho các tá điền khác canh tác vườn nho, để cứ đúng mùa, họ nộp hoa lợi cho ông.” Chắc hẳn ai cũng sẽ phản ứng như họ, nếu được hỏi. Có lẽ lúc đó Đức Giêsu cười và gật gù vì thấy họ nói đúng, nhưng rồi Ngài chất vấn tiếp: “Các ông chưa bao giờ đọc câu này trong Kinh Thánh sao? Tảng đá thợ xây nhà loại bỏ lại trở nên đá tảng góc tường. Đó chính là công trình của Chúa, công trình kỳ diệu trước mắt chúng ta.” Ngài biết họ là những kinh sư và thầy thông luật, thuộc Cựu Ước vanh vách, dẫn chứng câu đoạn rất rạch ròi, thế nên Ngài “nhắc khéo” họ về Thánh Vịnh: “Tảng đá thợ xây nhà loại bỏ, lại trở nên đá tảng góc tường.” (Tv 118:22) Họ bị “cà khịa” thế mà vẫn tỉnh bơ. Thường thì những kẻ ác tâm vẫn “tự tin” thế đấy!

Sau đó, Chúa Giêsu kết luận: “Nước Thiên Chúa, Thiên Chúa sẽ lấy đi, không cho các ông nữa, mà ban cho một dân biết làm cho Nước ấy sinh hoa lợi.” (Mt 21:43) Đó cũng là lời Đức Giêsu Kitô đang “nhắc khéo” mỗi chúng ta về cách hành xử với Thiên Chúa và với tha nhân, đặc biệt là những người “yếu thế” hơn mình, về cả vật chất lẫn tinh thần. “Đá Tảng” đó là vật gì hoặc người nào? Không còn ai trồng khoai đất này, đó chính là Đức Giêsu Kitô, Đấng đã chết để cứu độ chúng ta, mà chính tay chúng ta cũng nhúng chàm, mỗi chúng ta cũng là thủ phạm đã giết Con Thiên Chúa. Chúng ta không trực tiếp đóng đinh Chúa Giêsu, nhưng chúng ta trực tiếp sát hại Ngài khi chúng ta “giết” tha nhân bằng nhiều loại đinh nhọn và sắc bén: Lời nói, ánh mắt, cử chỉ, thái độ, hành động,... Vâng, sát nhân không ồn ào, không vũ khí.

Và một lần nữa, hôm nay chính Chúa Giêsu lại tiếp tục cảnh báo mỗi chúng ta: “Ai ngã xuống ĐÁ này, kẻ ấy sẽ tan xương; ĐÁ này rơi trúng ai sẽ làm người ấy nát thịt.” (Mt 21:44) Ôi, thật đáng sợ biết bao! Đúng là đáng lưu tâm, bởi vì Chúa Giêsu cũng đã cảnh cáo: “Nếu KHÔNG sám hối thì sẽ CHẾT hết.” (Lc 13:3) Tất cả chúng ta, không ngoại trừ ai, đều là tội nhân, vấn đề hơn thua nhau chỉ là biết nhận lỗi và có sám hối hay không.

Thông thường, các tư tưởng lớn sẽ có lúc “gặp nhau.” Các hiền triết cũng có quan niệm giống nhau về khái niệm “ác giả, ác báo.” Đó là một dạng ý thức hệ. Khổng Tử nói: “Vi thiện giả, thiên báo chi dĩ phúc; vi bất thiện giả, thiên báo chi dĩ họa.” – Người làm điều tốt lành thì trời lấy phúc báo đáp lại người đó, kẻ làm điều không tốt lành thì trời lấy họa báo đáp lại kẻ đó. Còn Trang Tử nhận định: “Nhất nhật bất niệm thiện, chư ác tự giai khởi.” – Nếu một ngày không nghĩ đến điều thiện, mọi điều ác sẽ tự dấy lên. Trong sách “Minh Tâm Bửu Giám” có ghi câu này: “Tích thiện phùng thiện, tích ác phùng ác.” – Làm việc thiện sẽ được điều tốt, làm việc ác sẽ gặp điều xấu. Là hiền triết nhưng họ cũng chỉ là phàm nhân, thế mà họ vẫn có thể nhận thức độc đáo như vậy, tư tưởng của họ trất gần gũi với giáo huấn của Đức Kitô – Chúa chúng ta, thế thì họ đúng là thánh nhân rồi, thật đáng khâm phục và đáng để chúng ta noi gương, không thể phủ nhận sự thật minh nhiên này!

Lạy Thiên Chúa, xin giúp con biết chân nhận mình là kẻ xấu để không ảo tưởng, vì chính Chúa Giêsu đã bảo vậy, (Lc 11:13) nhờ đó mà con biết mở con-mắt-đức-tin to ra để có thể nhìn thấy cái-xà-tội-lỗi của mình chứ không nhìn thấy cái rác nơi tha nhân. Xin giúp con biết tích đức chứ không tích ác để hoàn thiện từng giây phút cho đúng Tôn Ý Ngài. Con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU