ĐỐI

Chữ “đối” có thể là mang nghĩa trái ngược – ví dụ: đối lập, cũng có thể mang nghĩa tương đồng – ví dụ: đối xứng. Một loại văn chương phổ biến là “câu đối” – thể loại văn biền ngẫu, gồm hai vế đối nhau. Chữ “đối” ở đây có nghĩa là ngang nhau, hợp thành một đôi. Biền ngẫu (biền thể) là thuật ngữ dùng để chỉ thể văn có các câu đối xứng từng đôi một. Theo Hán tự, “biền” nghĩa là hai con ngựa đi song song, “ngẫu” là chẵn đôi.

Câu đối không giới hạn số chữ, nhưng phổ biến để treo đối xứng thì thường có 7 hoặc 8 chữ. Làm được một câu đối không dễ chút nào – vì phải đối nhau về ý nghĩa, thanh âm, loại từ. Khó kiểu như làm thơ thất ngôn bát cú (đường luật) vậy. Người ta có câu đối thâm thúy này:

Họa hổ họa bì nan họa cốt

Tri nhân tri diện bất tri tâm

Cuộc sống cũng có nhiều thứ đối nhau – đối xứng hoặc đối lập. Phức tạp nhất là đối lập – tình trạng trái ngược, đối nghịch, bất đồng, mâu thuẫn. Đối xứng hoặc đối lập phải có ít nhất hai vế, chỉ có một thì không thể. Trong mọi lĩnh vực đều có nhiều thứ đối lập: sinh – tử, nhỏ – to, chê – khen, đen – trắng, ngắn – dài, hay – dở, mở – đóng, nóng – lạnh, thiện – ác, phúc – họa, lạ – quen, tròn – vuông, thương – ghét, thấp – cao, đào – lấp, tốt – xấu, khóc – cười, khôn – dại, ướt – khô,... Một trong các cặp đối lập “nổi bật” là cặp đôi “phúc – họa.”

Cái họa lớn nhất và nguy hiểm nhất là bị nguyền rủa, vì chính Thiên Chúa tuyên phán: “Đáng nguyền rủa thay kẻ tin ở người đời, lấy sức phàm nhân làm nơi nương tựa, và lòng dạ xa rời Đức Chúa!” (Gr 17:5) Tại sao lại nguy hiểm vậy?

Như một cách giải thích, cũng chính Thiên Chúa cho biết: “Người đó sẽ như bụi cây trong hoang địa CHẲNG ĐƯỢC THẤY hạnh phúc bao giờ, hạnh phúc có đến cũng CHẲNG NHÌN RA, nhưng sẽ ở mãi nơi đồng khô cỏ cháy, trong vùng đất mặn không một bóng người.” Đó là tình trạng “có mắt không tròng” hoặc “có mắt như mù.” Đúng là đại họa. Nếu như vậy thì nguy hiểm và đáng sợ thật!

Trái ngược với họa là phúc, người đời gọi là xui – hên hoặc rủi – may. Chắc chắn chẳng có cái may nào bằng tin nhận Thiên Chúa, chẳng có phúc nào bằng phúc do Ngài trao ban: “Phúc thay kẻ đặt niềm tin vào Đức Chúa, và có Đức Chúa làm chỗ nương thân. Người ấy như cây trồng bên dòng nước, đâm rễ sâu vào mạch suối trong, mùa nóng có đến cũng chẳng sợ gì, lá trên cành vẫn cứ xanh tươi, gặp năm hạn hán cũng chẳng ngại, và không ngừng trổ sinh hoa trái.”

Thánh Vịnh gia so sánh tín nhân như cây tươi tốt vì đủ nguồn nước để phát triển, rất dễ hiểu và thực tế. Chính Chúa Giêsu cũng đã xác định: “Thầy là cây nho, anh em là cành. Ai ở lại trong Thầy và Thầy ở lại trong người ấy thì người ấy sinh nhiều hoa trái, vì không có Thầy, anh em chẳng làm gì được.” (Ga 15:5) Thánh Vịnh gia đề cập hai con đường liên quan phúc và họa: “Phúc thay người chẳng nghe theo lời bọn ác nhân, chẳng bước vào đường quân tội lỗi, không nhập bọn với phường ngạo mạn kiêu căng, nhưng vui thú với lề luật Chúa, nhẩm đi nhẩm lại suốt đêm ngày.” (Tv 1:1-2)

Thánh Vịnh gia có cách so sánh cụ thể, dễ hiểu: “Người ấy tựa cây trồng bên dòng nước, cứ đúng mùa là hoa quả trổ sinh, cành lá chẳng khi nào tàn tạ. Người như thế làm chi cũng sẽ thành. Ác nhân đâu được vậy: chúng khác nào vỏ trấu gió thổi bay.” (Tv 1:3-4) Nguyên nhân sao thì hệ quả vậy, gọi là nhân – quả, với hệ lụy tất yếu và minh nhiên: “Vì Chúa hằng che chở nẻo đường người công chính, còn đường lối ác nhân đưa tới chỗ diệt vong.” (Tv 1:6) Cái gì Tốt thì Lành, dù cụ thể hay trừu tượng. Vấn đề tâm linh cũng không ngoài quy luật tương tự.

Thánh Phaolô đề cập cặp đối lập đặc biệt nhất: Sinh – Tử. (1 Cr 15:12, 16-20) Thánh nhân đặt vấn đề: “Nếu chúng tôi rao giảng rằng Đức Kitô đã từ cõi chết trỗi dậy thì sao trong anh em có người lại nói: không có chuyện kẻ chết sống lại?” Sống nay, chết mai, rồi chấm hết. Nếu chỉ thế thôi thì cũng không hơn gì cây cối và thú vật, người ta không gì phải nỗ lực hoàn thiện, chuyển xấu thành tốt. Cứ xả láng rồi sáng về sớm cũng chẳng sao, kiếp này lỡ ác thì kiếp sau làm thú vật cũng được. Thế nhưng làm gì có kiếp luân hồi mà mơ mộng hão huyền? Một đời và đời đời. Tốt hay xấu, sướng hay khổ là vĩnh viễn. Vì thế mà phải nỗ lực không ngừng!

Thật tuyệt vời với lý luận của Thánh Phaolô: “Nếu kẻ chết không trỗi dậy thì Đức Kitô cũng đã không trỗi dậy. Mà nếu Đức Kitô đã không trỗi dậy thì lòng tin của anh em thật hão huyền, và anh em vẫn còn sống trong tội lỗi của anh em. Hơn nữa, cả những người đã an nghỉ trong Đức Kitô cũng bị tiêu vong. Nếu chúng ta đặt hy vọng vào Đức Kitô chỉ vì đời này mà thôi thì chúng ta là những kẻ đáng thương hơn hết mọi người.” Nếu chỉ mong ở đời này thì thật là chán, và chẳng có gì đáng để phải cố gắng. Thế nhưng chẳng phải như vậy!

Con người khác hẳn thảo vật và động vật, có hy vọng chính xác: “Đức Kitô đã trỗi dậy từ cõi chết, mở đường cho những ai đã an giấc ngàn thu. Vì nếu tại một người mà nhân loại phải chết thì cũng nhờ một người mà kẻ chết được sống lại.” Đó mới là chuyện đáng nói, đáng nỗ lực bằng mọi giá. Nếu sinh – tử theo kiểu luân hồi thì chẳng đáng quan ngại, vì cứ như vòng tuần hoàn thì không gì phải lo lắng cho nhọc óc, cực thân. Cứ “vô tư” thì hóa “đại ngu,” tự bán mình cho quỷ dữ. Họa là phần chắc!

Cặp đối đặc biệt khác là Phúc – Họa được đề cập trong Lc 6:17, 20-26 (≈ Mt 14:1-12). Đức Giêsu đi xuống và dừng lại ở một chỗ đất bằng. Có các môn đệ và đoàn lũ dân chúng đến từ khắp miền Giuđê, Giêrusalem, duyên hải Tia và Xi-đôn. Trong bài giảng lần này có hai vấn đề được Chúa Giêsu đề cập:

1. CÁC MỐI PHÚC (Lc 6:20-23 ≈ Mt 14:3-10) – Thánh Mátthêu cho biết đầy đủ chi tiết Bài Giảng Trên Núi – Bát Phúc, còn Thánh Luca tóm tắt Tứ Phúc: “Đức Giêsu ngước mắt lên nhìn các môn đệ và nói: PHÚC cho anh em là những kẻ nghèo khó, vì Nước Thiên Chúa là của anh em. PHÚC cho anh em là những kẻ bây giờ đang phải đói, vì Thiên Chúa sẽ cho anh em được no lòng. PHÚC cho anh em là những kẻ bây giờ đang phải khóc, vì anh em sẽ được vui cười. PHÚC cho anh em khi vì Con Người mà bị người ta oán ghét, khai trừ, sỉ vả và bị xóa tên như đồ xấu xa. Ngày đó, anh em hãy vui mừng nhảy múa, vì này đây phần thưởng dành cho anh em ở trên trời thật lớn lao. Bởi lẽ các ngôn sứ cũng đã từng bị cha ông họ đối xử như thế.”

2. CÁC MỐI HỌA (Lc 6:24-26 ≈ Mt 14:11-12) – Thánh Luca đúc kết Tứ Khốn: “KHỐN cho các ngươi là những kẻ giàu có, vì các ngươi đã được phần an ủi của mình rồi. KHỐN cho các ngươi, hỡi những kẻ bây giờ đang được no nê, vì các ngươi sẽ phải đói. KHỐN cho các ngươi, hỡi những kẻ bây giờ đang được vui cười, vì các ngươi sẽ phải sầu khổ khóc than. KHỐN cho các ngươi khi được mọi người ca tụng, vì các ngôn sứ giả cũng đã từng được cha ông họ đối xử như thế.”

Cách diễn đạt của Thánh sử Luca tạo hai vế đối: Tứ Khôn và Tứ Khốn. Phải chịu khốn vì không sống khôn, nếu sống khôn thì tránh được cái khốn – cái họa. Câu chuyện “Bán Sự Khôn Ngoan” kể rằng…

Hiền triết Diogène đến giữa chợ Athènes ở Hy Lạp dựng lên một căn lều với tấm bảng có hàng chữ ghi đậm: “Ở đây có bán sự khôn ngoan.” Một bậc khoa cử tình cờ đi qua căn lều, đọc được lời rao và cười thầm. Muốn biết phía sau căn lều ấy có những gì, ông sai đầy tớ cầm tiền đi dò la và mua cho được cái mà người ta bán.

Đầy tớ cầm tiền đi và làm theo lời chủ dặn. Anh ta đưa cho Diogène 3 hào và nói rằng chủ của anh muốn có sự khôn ngoan. Cầm lấy 3 hào bỏ vào túi, hiền triết Diogène vẫn thản nhiên và ôn tồn nói: “Anh hãy về đọc lại cho chủ anh nghe câu này: ‘Trong tất cả mọi sự, hãy nghĩ đến Cùng Đích.’ Vậy nhé!”

Vị khoa cử thành Athènes vô cùng thích thú vì lời khôn ngoan đó. Ông đã cho viết trước cửa nhà như khuôn vàng thước ngọc để chính ông suy niệm mỗi ngày, và cũng để mọi người đi qua trước nhà ông đều có thể đọc được: “Trong tất cả mọi sự, hãy suy nghĩ đến Cùng Đích.”

Cùng Đích là gì mà phải nghĩ đến? Nghĩ nhiều hay ít, nghĩ bao lâu? Không gì khác hơn chính là Cái Chết, phải nghĩ hoài và tâm niệm: Memento Mori – Hãy Nhớ Mình Sẽ Chết. Nhớ cái thứ “hắc ám” đó để làm gì? Nhớ để Luôn Sẵn Sàng – Semper Paratus – Always Ready.

Nghĩ đến Sự Chết không phải là tiêu cực, bi quan, chán đời hoặc yếm thế, mà chính là CÁCH SỐNG KHÔN NGOAN, cố gắng sống Khôn đời này để thoát Khốn đời sau. Thật vậy, từ xa xưa chính Thiên Chúa đã xác định: “Ngươi là bụi đất và sẽ trở về với bụi đất.” (St 3:19) Đó là mệnh lệnh!

Lạy Thiên Chúa toàn năng, quan phòng và tiền định, xin ban những ơn cần thiết để chúng con có thể khôn ngoan phân định theo đúng Thánh Ý Ngài. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU