Thói quen là một phần của cuộc sống. Đó là chuỗi phản xạ có
điều kiện do rèn luyện mà có. Phản xạ có điều kiện là những hành vi được lặp đi
lặp lại nhiều lần trong cuộc sống và được rèn luyện, đó là những hành vi định
hình trong cuộc sống và được coi là bản chất thứ hai của con người. Tuy nhiên,
nó không sẵn có mà là kết quả của quá trình sinh hoạt, học tập, rèn luyện, tu
dưỡng hằng ngày. Mặc dù vậy, thói quen cũng có thể bắt nguồn từ một nguyên nhân
nào đó – do tình cờ hay do bị người khác lôi kéo, dụ dỗ.
Thói quen có hai
dạng cơ bản: thói quen xấu và thói quen tốt. Tất nhiên cũng có hai dạng tương
đương: thói quen về thể lý và thói quen về tinh thần – đặc biệt là về tâm linh.
Mỗi người đều có lối sống, thói quen và sở thích khác nhau. Việc thay đổi các thói
quen của một người là điều rất khó: “Giang
sơn dễ đổi, bản tính khó dời.” Qua thói quen, người ta có thể biết cá tính
của người khác và cũng có thể biết tâm trạng của ai đó như thế nào: vui hay
buồn, tự tin hay nhút nhát, hạnh phúc hay đau khổ,...
Ngày nào cũng có những lúc khó khăn, nếu chúng ta mạnh mẽ thì có thể
làm cho mọi thứ khác giống như “miếng bánh” vậy. Nhưng nếu bạn yếu đuối trong
những lúc đó – nếu chúng ta chú ý đến những cơn cám dỗ đi theo con đường thấp
kém hơn – chúng ta sẽ thấy mình lún sâu vào nhiều điều. Đại văn hào Shakespeare
nói: “Có thủy triều trong công việc của
con người, nhận lấy lúc lũ lụt, dẫn tới vận mệnh; bị bỏ sót trong suốt hành
trình cuộc sống thì sẽ nông cạn và khổ sở. Chúng ta lênh đênh trên biển đầy ắp
như vậy, và chúng ta phải dùng dòng nước khi nó phục vụ, nếu không chúng ta mất
cơ hội mạo hiểm.” (The Tragedy of Julius Ceasar, màn 4, cảnh 3, dòng
218-224)
Trong cuộc sống, mỗi chúng ta đều có 7 thói quen chủ yếu, ảnh hưởng cả
thể lý lẫn tinh thần – kể cả tâm linh.
1. Đầu tiên là thói quen “tiên phong.” Nhiều lúc khó khăn đòi hỏi chúng
ta phải “hạ nhiệt” tính khí và cảm xúc tạm thời để theo quy luật hoặc cách
hướng dẫn mà bạn đánh giá. Có một kinh nghiệm sâu sắc và thực sự gợi hứng trong cuộc đời tôi đã xảy ra vào Mùa
Thu năm 1969, khi tôi đi nghỉ ở Hawaii để viết một cuốn sách mà tôi tìm kiếm
các kệ sách trong thư viện nhà trường tôi có văn phòng ở đó. Nhưng tôi nhớ rằng
điều được người ta nói cũng như lần đầu tiên tôi đọc được. Điều đó làm tôi phân
vân. Hôm đó tôi đã đọc đi đọc lại điều đó, và dành vài ngày để suy nghĩ về điều
đó.
Điều đó thế này: “Giữa sự kích
thích và sự hưởng ứng có một khoảng cách. Trong khoảng cách này có sự tự do để
chọn lựa cách hưởng ứng. Trong những cách chọn lựa có sự trưởng thành và hạnh
phúc của chúng ta.”
Chúng ta cần nhận biết khoảng cách này – giữa sự kích thích và sự hưởng
ứng, giữa những gì xảy ra với chúng ta và cách chúng ta đáp lại. Kế tiếp là đời
sống, sự tự nhận thức này và sự tự do chọn lựa của chúng ta để hướng dẫn đời
sống, là tặng phẩm quý giá nhất và là sức mạnh của chúng ta.
Lúc khó khăn hoặc thử thách, chúng ta cần nhận biết và chọn lựa cách
sống. Đó là tự biết mình là người lập trình, chứ không là chương trình được cài
đặt. Bất kể những vết sẹo nào về tâm lý và xã hội mà bạn có trong mình, bất kể
người khác đối xử với bạn thế nào, bất kể nỗi thất vọng, sự căng thẳng và sự
thất bại nào, cũng có thể che khuất các ý định tốt nhất của bạn. Hãy nhận biết
khoảng cách giữa sự tự do và khả năng hưởng ứng của bạn đối với điều đó.
2. Thói quen “bắt đầu bằng sự kết thúc trong trí óc,” là thói quen về
tầm nhìn, về mục đích, về nhiệm vụ. Đó là ý nghĩa về những gì mà cuộc sống và
cách mà bạn muốn sống. Điều đó bao gồm các quy tắc và cách hướng dẫn mà bạn
muốn sống. Đó không chỉ là các giá trị của bạn, vì giá trị không có tầm nhìn
thì chưa đủ. Đúng vậy, chúng ta muốn sống tốt, nhưng sống tốt để làm gì? Chúng
ta muốn sống tốt vì điều gì đó. Nhưng điều đó là gì? Cái gì là tầm nhìn đó –
không chỉ cho cuộc đời của bạn, mà cho ngày nay, cuộc gặp gỡ này, mối tương tác
này, giờ này, lúc này?
Đối với nhiều người, thử thách hoặc lúc khó khăn đối với thói quen này
xảy ra khi họ mệt mỏi và lười biếng – cứ buông xuôi theo dòng đời. Kế hoạch
mới, cuộc gặp gỡ hoặc một ngày khởi đầu và bạn không làm công việc trí tuệ, cảm
xúc và tinh thần bên trong con người của bạn để biết cách yêu thích nó tới
cùng. Điều này không có nghĩa là bạn quyết định chính xác mọi chi tiết về cách
mà bạn muốn cuộc gặp gỡ hoặc một ngày kết thúc. Hơn nữa, bạn quyết định điều
bạn muốn tinh thần của ngày hôm đó hoặc cuộc gặp gỡ đó và chất lượng của mối
quan hệ đó kết thúc như nhau. Bạn cảm thấy liên quan một kết cuộc xứng đáng và
không có hành động nào.
3. Thói quen “ưu tiên những điều quan trọng” là thói quen về tính chính
trực, về quy luật, về việc giữ lời hứa. Đó là thói quen tập trung vào ý muốn
độc lập để hành động về những điều mà chúng ta xác định là quan trọng nhất,
trong Thói Quen 2. Những lúc khó khăn của thói quen này
luôn xảy ra với chúng ta. Chúng ta có cách giải quyết? Chúng ta sẽ thực hiện?
Càng giải quyết sâu sắc thì càng dễ thực hiện – và ngược lại.
Chẳng hạn, có thể dạng mạnh mẽ nhất của việc kiểm soát lời hứa tối
thiểu đã từng được dự tính xảy ra khi nhiều người cho là “tốt – đúng” đối với thứ
mà bạn không nên ăn, nhưng có nhiều tiếng nói khác trong bạn lại ngăn cản bạn.
Đây là một dạng khó xử. Điều này thường xảy ra vào cuối ngày, khi chúng ta trên
đường về nhà.
Điều gì là lúc
khó khăn nhất của bạn đối với các thói quen này? Chúng thường luôn khác nhau và
duy nhất đối với mỗi người. Có giá trị cao khi cố gắng nhận biết chúng để bạn
có thể thực hiện tài năng duy nhất của bạn về sự nhận thức và ý chí độc lập để
sống bằng tầm nhìn và lương tâm của bạn. Cũng có giá trị cao khi nhận biết giá
trị to lớn mà chúng ta phải trả, cả về cá nhân lẫn xã hội, khi chúng ta yếu
đuối trong những lúc khó khăn. Điều đó cũng như buôn bán cát để lấy kim cương
vậy. Shakespeare nắm bắt hệ quả của việc “nhượng bộ” đối với niềm vui của lúc
đó hơn là làm cho nó lệ thuộc vào niềm vui đích thực của sự đóng góp và sự phát
triển:
Tôi chiến thắng cái gì, nếu tôi đạt được điều
tôi tìm kiếm?
Ước mơ, hơi thở, niềm vui thoáng qua.
Ai mua niềm vui giây lát để than khác cả
tuần?
Hoặc tìm kiếm sự vĩnh cửu để được đồ chơi?
Để có trái nho
ngọt ngào, ai sẽ phá bỏ cây nho?
(The Rape of Lucrece, dòng 211-215)
4. Thói quen “muốn
chiến thắng” là lúc chúng ta tự tin, cho rằng mình đúng, biết chính xác điều
nên làm và điều mình muốn. Lúc đó thực sự chúng ta hướng tới chiến thắng khi
những gì bạn muốn là cách của bạn – đơn giản là chiến thắng. Hoặc có thể đó là
có điều gì đó chiếm lĩnh bạn và đối lập với bạn, và bạn phấn kích đến nỗi muốn
một ăn cả ngả về không. Bạn coi đó là trắc nghiệm ý chí; bạn không muốn nhượng
bộ. Hoặc có thể lúc khó khăn là lúc bạn bị đe dọa bởi có thể làm mất lòng ai đó
và bạn cần họ chấp nhận đến nỗi bạn muốn một tháng, một thua. Bạn đầu hàng và
nhượng bộ hơn là kết hợp lòng can đảm với sự cân nhắc.
5. Thói quen “muốn
hiểu và muốn được hiểu” là lúc bạn khao khát sự thông hiểu. Có thể bạn cảm thấy
hoàn toàn bị hiểu lầm. Người khác nói vậy nhưng bạn không như vậy. Cảm xúc và
quan điểm của người khác như thế nhưng bạn không như thế. Họ vô căn cứ và bạn
có ý tưởng hay hơn nhiều. Bạn cũng có vấn đề đấy! Họ nên hiểu bạn. Bạn hiểu họ
rồi, nhưng bây giờ tới lượt bạn. Ngoài ra, hiểu họ là không thích hợp. Bạn biết
bạn đúng. Không cần hiểu rằng đó là sai – hoặc bạn cũng nghĩ vậy.
Hãy cố gắng lắng
nghe một cách cảm thông, có quy tắc và kiên nhẫn để kiềm chế lời nói của bạn.
Phải không ngừng học lại bài học phẫu thuật mà chúng ta có hai tai và một miệng,
chúng ta nên dùng chúng cho phù hợp.
6. Thói quen “hiệp lực” là lúc chúng ta gặp khó
khăn với người khác và bạn muốn thỏa hiệp. Đó là dùng sức đề kháng tối thiểu
bằng cách cố gắng tìm ra vị trí hiệu quả và thỏa mãn cho cả đôi bên, mặc dù bạn
biết điều đó không làm cho tình huống lạc quan hơn. Bạn biết có cách khám phá
khác, nhưng chưa đủ mức để thực sự hiểu vấn đề, các nhu cầu tiềm ẩn và mối quan
tâm của những người có liên quan. Tóm lại, có sự thúc giục là làm cho thỏa mãn
hơn là làm cho lạc quan.
Điều chủ yếu thúc ép tinh thần và kỹ năng của thói quen này cho tới khi
tinh thần hiệp lực xảy ra trong mối quan hệ. Rồi cả hai cùng nhìn về một hướng
và tìm kiếm cách khác, nhờ đó bạn không chỉ tha thứ và chấp nhận sự khác biệt,
mà còn thực sự tôn trọng những điểm khác biệt đó. Bạn đánh giá các khái niệm
khác nhau, các cảm xúc và các kinh nghiệm, vì chúng làm cho bạn có thể sáng tạo
điều gì đó tốt hơn nhiều. Tạo ra cách thứ ba được mỗi người cảm nhận cao hơn
đối với những người được đề nghị là một trong các kinh nghiệm liên kết trong
các mối quan hệ và đời sống.
Có người thấy khó khăn nhất là thức dậy sớm và tập thể dục, bởi vì họ
muốn ngủ nướng. Bí quyết để mạnh mẽ trong lúc khó khăn là quyết tâm từ tối hôm
trước, đó là đi ngủ vào giờ nhất định.
Plato nói: “Cuộc sống không được
kiểm soát thì không đáng sống.” Tuy nhiên, theo dõi những gì liên quan
trong cuộc sống, tinh lọc sự học hỏi, kinh nghiệm, cảm xúc, và sự thấu suốt của
mình, là điều khó khăn đối với nhiều người. Hãy tắt những chương trình ti-vi vô
bổ và không vô facebook để dành thời gian đọc một cuốn sách – khó hiểu mà hay
và gợi hứng, đó là điều khó khăn đối với một số người.
Suy nghĩ và suy tư về các quy luật hiệu quả mà chúng giải quyết cả cuộc
sống là điều quan trọng đối với trí óc và tâm hồn của chúng ta cũng như thực
phẩm đối với thể xác vậy. Bữa ăn ngày hôm qua sẽ không thỏa cơn đói của ngày
hôm nay. Mỗi ngày chúng ta đều phải ăn. Mỗi ngày chúng ta đều phải suy nghĩ.
Nếu bạn có thói quen hằng ngày “mài cưa,” giống như việc đánh răng hoặc tắm rửa
hằng ngày, và nếu thói quen này được áp dụng theo cách thức cân bằng, kiên trì
và khôn ngoan, nó sẽ ảnh hưởng chất lượng, tính sáng tạo, và sự thỏa mãn suốt
ngày. Không có tác động của lực đòn bẩy nào trong cuộc sống có thể so sánh với
việc “mài cưa” trong cả bốn chiều kích – thể lý, tâm trí, tinh thần, và xã hội.
Làm đúng thói quen này thì các thói quen khác cũng tác dụng, được sử dụng và
phát triển. Khi chúng ta kết hợp các thứ khác vào việc “mài cưa,” các mối quan
hệ cũng được đào sâu và hệ lụy cũng xảy ra. Nó di chuyển điểm tựa để có lực đòn
bẩy lũy thừa và sự hiệp lực.
Các thói quen dựa trên các quy luật hiển nhiên hầu như đồng nghĩa với
các từ ngữ như “thành công” hoặc “hiệu quả.” Sự hiệu quả đích thực vừa dài hạn
vừa ngắn hạn và cân bằng hơn một số quả trứng vàng được sản sinh trong một lĩnh
vực của cuộc sống ngày nay.
Trên vai trái tôi có một vết sẹo nhỏ. Tôi tưởng tượng bạn cũng có một
vết sẹo – trên vai hoặc ở nơi nào đó. Tôi nhớ tôi đã được chủng ngừa bệnh đậu
mùa hồi nhỏ và bị mệt hôm đó. Một liều chủng ngừa bệnh đậu mùa được chính vào
cơ thể tôi, nó gây miễn nhiễm nên tôi không thực sự bị bệnh đậu mùa. Bạn cũng
có thể chưa bị. Tôi còn nhớ đó là lúc khó khăn. Đó là một kinh nghiệm không
vui. Tôi sợ điều đó. Tôi còn nhớ cơn đau đó. Giá mà tôi không bị như thế. Tôi
không biết rõ nó như thế nào. Nhưng cha mẹ tôi khuyến khích nên tôi chiều lòng
họ, cũng như bạn vậy. Chúng ta trở nên mẽ ngay trong lúc khó khăn đó. Khi cân
nhắc cách khả dĩ khác, các điều lợi ích không thể tính toán được.
Khi chúng ta “giũa sắc chiếc cưa” theo cách cân bằng và kiên trì, chúng
ta tự chủng ngừa cho mình đấy. Một cách chậm rãi, dần dần, thậm chí là không
thể cảm nhận, hệ miễn nhiễm cứ phát triển để mặc dù chúng ta đối mặt với vấn đề
gì, chúng ta vẫn có thể đi sâu vào nguồn dự trữ nội tâm. Nó cũng khai phá sự
nhận thức và sự khiêm nhường để vào các nguồn bên ngoài khi cần. Chúng ta chưa
bao giờ bị bệnh do các vấn đề chưa giải quyết vì hệ miễn nhiễm vẫn đủ mạnh để
giải quyết chúng.
Đây là lý do mà bệnh AIDS là căn bệnh đáng sợ như vậy đó. Nó phá hủy
chính khả năng kháng bệnh. Nó phá hủy hệ miễn nhiễm. Người ta không chết do
bệnh AIDS, mà người ta chết do các bệnh khác vì chúng không có sức miễn nhiễm.
Tương tự, người ta không chết do sự thoái lui và nỗi thất vọng, mà người ta
chết do thiếu khả năng “đối đầu” với hệ miễn nhiễm. Hôn nhân không chết do các
vấn đề bên nội hay ngoại hoặc vấn đề tài chính, mà họ chết vì không có hệ miễn
nhiễm để giải quyết các xung đột và sự khác nhau. Họ đấu tranh hoặc chạy trốn
thay vì giao tiếp chân thành và cởi mở để có thể hiểu nhau.
Hệ miễn nhiễm sống mạnh mẽ làm cho chúng ta có thể tự xem xét mình và
mối quan hệ với người khác, giúp chúng ta sửa đổi, nhường nhịn, xin lỗi và “đặt
cọc” cảm xúc để duy trì, chữa lành và canh tân. Mỗi lần chúng ta ký gởi như
vậy, mỗi lần chúng ta phản ánh và tái thề hứa với quyết tâm thực sự, chúng ta
lại tự chủng ngừa cho mình, sự miễn nhiễm mới lại sản sinh và làm cho chúng ta
có thể vận dụng tốt hơn đối với sự thoái lui và nỗi thất vọng có thể xảy ra
trên đường đời.
Bí quyết để phát triển hệ miễn nhiễm mạnh mẽ trong gia đình là sống
mạnh mẽ trong lúc khó khăn bày tỏ tình yêu thương vô điều kiện dành cho đứa con
nào đó – người thử thách bạn nhiều nhất và đẩy bạn tới góc giới hạn. Khi tình
yêu thương vô điều kiện như vậy, chứ không phải là tính dễ dãi, được bày tỏ với
đứa con này, những đứa con khác cũng nhận biết rằng chúng cũng được yêu thương
vô điều kiện. Sự nhận biết này nằm trong trung tâm bản chất tự xứng đáng và
tinh thần dồi dào. Nhưng khi tình yêu thương được trao đi có điều kiện, những
đứa con khác cũng nhận biết chúng phải giành lấy tình yêu thương bằng cách cư
xử tốt, vì chúng cảm thấy chúng không có gì xứng đáng từ bản chất. Rồi chúng
phát triển sự xứng đáng và sự an toàn từ đặc tính dựa vào cách so sánh. Sự
thiếu thốn tinh thần được khai phá, làm cho chúng khó có thể vui về sự thành
công của người khác, kể cả đối với những người mà chúng yêu thương. Có thể
chúng nói là chúng hạnh phúc, nhưng trong thâm tâm chúng không như vậy.
Cứ kiên trì rồi các thói quen này sẽ đi vào kho chứa nhiều khả năng mới
và tiềm lực trong mỗi chúng ta. Tuy nhiên, vào sức mạnh này không được tìm thấy
bằng cách tập trung vào chính mình, vào việc hướng nội, hoặc tự cải thiện mình.
Kiểu phát triển thật có thể xảy ra từ ngoại tại, nhưng chúng ta được hướng vào
đó từ trong ra ngoài – từ nhu cầu mà mỗi chúng ta phải phục vụ, tạo ra, đóng
góp vào cuộc sống của người khác và xã hội, liên quan ý nghĩa siêu việt – để mà
để lại di sản. Nói cách khác, chiến thắng của cá nhân đến trước chiến thắng của
cộng đồng. Nhưng nếu sự thử thách cộng đồng có ý nghĩa không hiện hữu thì nhu
cầu hoặc nguyên nhân phục vụ sẽ không là chiến thắng của cá nhân, hoặc ít nhất
không chỉ là sự tự phục vụ. Trong cuốn “Cherished Memories,” David O. McKay
trích dẫn câu đúc kết của Robert Browning:
Có câu trả lời cho niềm
đam mê của trái tim khao khát sự viên mãn…
Hãy sống trong mọi thứ ở
bên ngoài con người của bạn nhờ tình yêu, và bạn sẽ có niềm vui…
Đó là một bài học giá trị học được một cách chậm rãi và qua những lúc khó
khăn.
Các thói quen này là nền tảng. Các quy luật mang tính vũ trụ. Chúng
vượt qua mọi văn hóa, tôn giáo, chủng tộc, quốc gia. Chúng được tạo ra phù hợp
với các tình huống ở mọi dạng. Cũng như máu từ trái tim dẫn qua các mạch máu
tới mọi cơ phận và được sử dụng theo các cách đặc biệt của chúng, các nguyên
tắc cũng trở nên các hành động đặc biệt như vậy. Mỗi người và các tình huống
của mình là duy nhất. Do đó, các nguyên tắc trừu tượng mang tính vũ trụ cũng
phải được chuyển đổi thành các hành động thực tế duy nhất theo tình huống đó. Sự
khó khăn ở ngay trong các điều thực tế khó khăn của cuộc sống. Hãy mạnh mẽ
trong những lúc khó khăn đó, còn mọi thứ khác chỉ là “chiếc bánh” về bản chất
mà thôi.
Cuộc chiến đấu của cuộc sống phải được đấu tranh hằng ngày trong thinh
lặng của chính con tim mình. Thật vậy, Thánh Phaolô đã xác định: “Tôi cảm thấy vui sướng khi mình yếu đuối,
khi bị sỉ nhục, hoạn nạn, bắt bớ, ngặt nghèo vì Đức Kitô. Vì khi tôi yếu, chính
là lúc tôi mạnh.” (2 Cr 12:10)
Hãy cố gắng duy trì SỨC MẠNH thể lý và tinh thần. Để làm gì? Để PHỤC VỤ
THIÊN CHÚA và CỘNG ĐỒNG.
STEPHEN R. COVEY
TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ Daily
Reflections For Highly People)
Ngày cuối
năm 2018
✽ Cơn Giận & Sát Nhân – https://tramthienthu.blogspot.com/2024/06/con-gian-sat-nhan.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Comment