VÌ CÔNG ÍCH

Công ích là một trong bốn nguyên tắc chính của Giáo huấn Xã hội Công giáo: [1] Nhân phẩm, [2] Công ích, [3] Bổ trợ, [4] Liên đới.

Về công ích, Giáo huấn Xã hội Công giáo cho biết: “Công ích được hiểu như là những điều kiện xã hội cho phép mọi người đạt đến trọn vẹn tiềm năng con người và nhận ra nhân phẩm của mình”. Trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, nguyên tắc công ích cho thấy nhu cầu về các cơ cấu quốc tế để có thể thúc đẩy sự phát triển cá nhân và gia đình vượt ra khỏi ranh giới quốc gia và khu vực. Sự thiếu vắng cảm thức về công ích là dấu chỉ chắc chắn về sự xuống cấp của xã hội. Cảm thức cộng đồng bị xói mòn sẽ dẫn đến các dạng suy thoái về công ích, từ đó có thể dẫn tới các hệ lụy khác.

Thánh Phaolô nói về công ích: “Đấng cung cấp hạt giống cho kẻ gieo, và bánh làm của ăn nuôi dưỡng, tất sẽ cung cấp dư dật hạt giống cho anh em gieo, và sẽ làm cho đức công chính của anh em sinh hoa kết quả dồi dào. Anh em sẽ được sung túc mọi bề để làm mọi việc thiện cách rộng rãi. Những việc chúng ta làm sẽ khiến người ta dâng lời cảm tạ Thiên Chúa. Thật thế, việc phục vụ cho công ích này không những đáp ứng nhu cầu của của các người trong dân thánh, mà hơn thế nữa, còn là nguồn phát sinh bao lời cảm tạ dâng lên Thiên Chúa. Việc phục vụ này là một bằng cớ cho họ tôn vinh Thiên Chúa, vì thấy anh em vâng phục và tuyên xưng Tin Mừng của Đức Kitô, và vì thấy anh em có lòng quảng đại, sẵn sàng chia sẻ với họ và với mọi người” (2 Cr 9:10-13). Thực hiện công ích cũng là thực thi Đức Ái vậy.

Công ích là ích lợi chung, được phát xuất từ gia đình, mà gia đình lại chính là nền tảng của xã hội. Kinh Thánh nói: “Tìm đâu ra một người vợ đảm đang? Nàng quý giá vượt xa châu ngọc. Chồng nàng hết dạ tin tưởng nàng, chàng sẽ chẳng thiếu chi lợi lộc. Suốt đời, nàng đem lại hạnh phúc chứ không gây tai hoạ cho chồng. Nàng tìm kiếm len và vải gai, rồi vui vẻ ra tay làm việc” (Cn 31:10-13). Tiền tuyến luôn cần hậu phương. Người vợ âm thầm làm việc, với biết bao việc “không tên”, nhưng các “việc nhỏ” đó lại rất cần thiết để duy trì hạnh phúc gia đình, tạo nên Tổ Ấm.

Thiên Chúa cho phụ nữ có tính cách đặc biệt: “Nàng tra tay vào guồng kéo sợi, và cầm chắc suốt chỉ trong tay. Nàng rộng tay giúp người nghèo khổ và đưa tay cứu kẻ khốn cùng” (Cn 31:19-20). Cái tính đã đặc biệt rồi, mà cái tâm cũng khác lạ. Nàng dịu hiền vì nàng là phụ nữ. Quả thật, nét dịu dàng rất cần ở phụ nữ, ca dao đã đặt vấn đề như lời nhắc nhở nữ giới: “Có ai bán cái dịu dàng, tôi mua một gánh tặng nàng làm duyên”.

Nét duyên dáng rất cần, nhưng đừng yểu điệu quá hóa kiểu cách, phản tác dụng, vì Kinh Thánh nói: “Duyên dáng là giả trá, sắc đẹp là phù vân. Người phụ nữ kính sợ Đức Chúa mới đáng cho người đời ca tụng. Hãy để cho nàng hưởng những thành quả tay nàng làm ra. Ước chi nơi cổng thành nàng luôn được tán dương ca tụng do những việc nàng làm” (Cn 31:30-31). Nét duyên dáng tâm linh mới thực sự cần thiết, nhất là đối với các phụ nữ là Kitô hữu – cả giáo dân và nữ tu. Giáo dân có dạng “chảnh” của giáo dân, tu sĩ có dạng “chảnh” của tu sĩ.

Ai cũng có nhân vị và nhân phẩm. Ngày nay, cả đời và đạo không còn nhìn họ bằng nửa con mắt như trước, nhưng đã có tầm nhìn sâu rộng hơn về vị trí của nữ giới. Kinh Thánh cho biết: “Hạnh phúc thay bạn nào kính sợ Chúa, ăn ở theo đường lối của Người. Công khó tay bạn làm, bạn được an hưởng, bạn quả là lắm phúc nhiều may. Hiền thê bạn trong cửa trong nhà khác nào cây nho đầy hoa trái, và bầy con tựa những cây ô-liu mơn mởn, xúm xít tại bàn ăn” (Tv 128:1-3). Hình ảnh gia đình hạnh phúc được mô tả rõ nét. Thánh Vịnh này rất quen thuộc vì thường được dùng lám đáp ca trong các lễ cưới, đặc biệt là lễ Thánh Gia.

Hình ảnh gia đình đó là hình ảnh của Giáo hội luôn đầy tràn hồng ân của Thiên Chúa. Thánh Vịnh xác định và cầu chúc: “Đó chính là phúc lộc Chúa dành cho kẻ kính sợ Người. Xin Chúa từ Sion xuống cho bạn muôn vàn ơn phúc. Ước chi trong suốt cả cuộc đời bạn được thấy Giêrusalem phồn thịnh, được sống lâu bên đàn con cháu” (Tv 128:4-6). Hạnh phúc như vậy thật đáng mơ ước, vì hạnh phúc đó chính là ơn Chúa!

Người ta thường nói: “Đừng ngủ quên trên chiến thắng!”. Lời cảnh báo rất cần thiết, bởi vì con người dễ ảo tưởng mà tự mãn. Ma quỷ rất mưu mô xảo quyệt, nó tìm cách giành lấy linh hồn của chúng ta nên nó dùng chính sự kiêu ngạo để gài bẫy chúng ta. Được người ta khen ngợi khi chúng ta làm được điều gì đó “hay ho” một chút, chúng ta rất dễ “lên mặt”, cứ tưởng mình là “cái rốn” của vũ trụ, cứ tưởng mình có cả một bụng chữ, rồi coi thường người khác. Thảo nào cụ thi hào Nguyễn Du đã khuyến cáo: “Có tài mà cậy chi tài, chữ TÀI liền với chữ TAI một vần” (Truyện Kiều, câu 3247-3248). Và cụ nhắn nhủ: “Chữ TÂM kia mới bằng ba chữ TÀI” (Truyện Kiều, câu 3252).

Về ngoại hình đối với nữ giới (kể cả nam giới), khi thấy mình có ngoại hình chỉ “coi được” một chút là đã “chảnh” lắm rồi, cộng thêm “giỏi” một chút nào đó nữa thì mức độ càng tăng thêm. Thậm chí ngay cả khi làm công việc đạo đức, từ thiện, công ích,… người ta cũng “dám” lấy ngoại hình của mình mà “đè bẹp” người khác. Chính mình “chảnh” mà lại không nghĩ là mình “chảnh”, và họ quên rằng “sắc đẹp là những cánh hoa hồng sẽ bị thời gian tỉa dần”. Ý tưởng nông cạn như thế thật là nguy hiểm vô cùng! Hãy đọc lại và ghi nhớ câu này: “Duyên dáng là giả trá, sắc đẹp là phù vân” (Cn 31:30).

Từ những cái đơn giản dẫn tới những cái phức tạp, từ những cái nhỏ dẫn đến những cái lớn, từ những cái xa dẫn tới những cái gần, hoặc ngược lại, tiệm tiến và lung khởi. Thánh Phaolô căn dặn: “Thưa anh em, về ngày giờ và thời kỳ Chúa đến, anh em không cần ai viết cho anh em. Vì chính anh em đã biết rõ: ngày của Chúa sẽ đến như kẻ trộm ban đêm. Khi người ta nói: ‘Bình an biết bao, yên ổn biết bao!’, thì lúc ấy tai hoạ sẽ thình lình ập xuống, tựa cơn đau chuyển bụng đến với người đàn bà có thai, và sẽ chẳng có ai trốn thoát được” (1 Tx 5:1-3). Ý tưởng tỉnh thức này luôn xuất hiện trong Công giáo, bất kỳ thời điểm nào, nhưng đặc biệt là dịp cuối năm, mùa Vọng và Chay.

Tỉnh thức là khôn ngoan, biết sống khôn ngoan là biết sống vì công ích, công ích liên quan đức ái – một trong ba nhân đức đối thần quan trọng trong đời sống Kitô hữu. Rất hợp lý. Thánh Phaolô giải thích: “Thưa anh em, anh em không ở trong bóng tối, để ngày ấy như kẻ trộm bắt chợt anh em. Vì tất cả anh em là con cái ánh sáng, con cái của ban ngày. Chúng ta không thuộc về đêm, cũng không thuộc về bóng tối. Vậy chúng ta đừng ngủ mê như những người khác, nhưng hãy tỉnh thức và sống tiết độ” (1 Tx 5:4-6).

Có lần Chúa Giêsu đã so sánh và xác định: “Con cái thế gian khôn ngoan hơn con cái sự sáng” (Lc 16:8). Cái “khôn ngoan” ở đây không phải là một lời khen, mà là một lời cảnh báo và chê trách. Khôn ngoan ở đây là khôn ranh, ranh ma, ranh mãnh, mưu mô, xảo quyệt. Ngôn ngữ bình dân ngày nay gọi là “đểu”, họ không “đểu giả” mà “đểu thật” đấy!

Tin Mừng hôm nay là dụ ngôn “những yến bạc” (Mt 25:14-30, tương đương Lc 19:12-27). Chủ nhân sắp đi xa, ông gọi đầy tớ đến mà giao phó của cải. Ông trao cho người này năm yến, người kia hai yến, người khác một yến, tuỳ khả năng riêng mỗi người. Rồi ông ra đi...

Người đã lãnh năm yến lấy số tiền ấy đi làm ăn buôn bán, và gây lời được năm yến khác. Người đã lãnh hai yến gây lời được hai yến khác. Còn người đã lãnh một yến thì đi đào lỗ chôn giấu số bạc của chủ. Sau một thời gian lâu dài, ông chủ về tính sổ với các đầy tớ và thanh toán sổ sách với họ.

Trước tiên, người đã lãnh năm yến tiến lại gần, và đưa năm yến khác. Người đã lãnh hai yến cũng tiến lại và đưa hai yến khác. Ông chủ nói với hai người này: “Khá lắm! hỡi đầy tớ tài giỏi và trung thành! Được giao ít mà anh đã trung thành, tôi sẽ giao nhiều cho anh. Hãy vào mà hưởng niềm vui của chủ anh!”.

Cuối cùng, người đã lãnh một yến cũng tiến lại và nói: “Thưa ông chủ, tôi biết ông là người hà khắc, gặt chỗ không gieo, thu nơi không vãi. Vì thế, tôi đâm sợ, mới đem chôn giấu yến bạc của ông dưới đất. Của ông đây, ông cầm lấy!”. Ông chủ thẳng thắn và nghiêm nghị nói: “Hỡi đầy tớ tồi tệ và biếng nhác! Anh đã biết tôi gặt chỗ không gieo, thu nơi không vãi, đáng lý anh phải gởi số bạc của tôi vào ngân hàng, để khi tôi đến, tôi thu được cả vốn lẫn lời chứ! Vậy các ngươi hãy lấy yến bạc khỏi tay nó mà đưa cho người đã có mười yến. Vì phàm ai đã có thì được cho thêm và sẽ có dư thừa; còn ai không có thì ngay cái đang có cũng sẽ bị lấy đi. Còn tên đầy tớ vô dụng kia, hãy quăng nó ra chỗ tối tăm bên ngoài: ở đó, sẽ phải khóc lóc nghiến răng”. Nơi tối tăm đó chẳng phải là nơi hang động âm u hoang vắng, thiếu ánh sáng, cũng chẳng phải là chốn Luyện Hình, mà chính là Hỏa Ngục!

Chúng ta là các thụ tạo, là các đầy tớ của Chủ nhân Thiên Chúa. Mỗi chúng ta đều được Ngài trao cho đồng đều: Nhân vị, nhân phẩm, nhân quyền, và quyền tự do. Ngài trao cho mỗi người số nén, loại nén, và kiểu nén khác nhau. Nhưng vấn đề quan trọng là chúng ta có sinh lời hay không, tức là thể hiện vì công ích – lợi ích cho chính mình và tha nhân. Chỉ làm lợi cho mình hoặc tha nhân thì đều là ích kỷ. Muốn lên Thiên Đàng một mình cũng là ích kỷ. Chúng ta như bức tượng được nhà điêu khắc tạo ra. Bức tượng không có quyền than phiền bất cứ điều gì đối với người đã tạo ra nó!

Không ai là kẻ bất tài, người có tài này, kẻ có tài kia; người giỏi trong lĩnh vực này, kẻ giỏi trong lĩnh vực khác. Có tài để cộng tác với Thiên Chúa chứ không phải là để vinh danh mình. Hơn người khác về lĩnh vực nào đó thì đừng tưởng mình “ngon” hơn, được Thiên Chúa “ưu tiên” hơn hoặc “cưng” hơn. Một vĩ nhân như Pythagore (570-495 trước công nguyên) mà vẫn biết nhận định: “Đừng thấy bóng mình to mà tưởng mình vĩ đại”. Ông là một thiên tài vĩ đại (triết gia, nhạc sĩ, chính trị gia, nhà đạo đức học, nhà toán học, nhà siêu hình học,...), nhưng ông rất sợ thói kiêu ngạo. Thế thì chúng ta có là cái quái gì mà dám tôn vinh mình?

Vả lại, ông Gioan đã nói: “Chẳng ai có thể nhận được gì mà không do Trời ban” (Ga 3:27). Như vậy, cái mà chúng ta lãnh nhận không phải để sở hữu riêng mà phải thực hiện vì công ích. Bài học khiêm nhường chỉ có thể học được ở tại Trường-Học-Thầy-Giêsu mà thôi: “Hãy học với tôi, vì tôi có lòng hiền hậu và khiêm nhường” (Mt 11:29).

Lạy Thiên Chúa nhân hậu, xin giúp chúng con biết khôn ngoan sinh lời những gì Ngài đã trao ban cho mỗi chúng con, để chúng con làm tất cả vì vinh danh Chúa mà thôi, và xin giúp chúng con biết khiêm nhường như những đầy tớ vô dụng. Xin Chúa thương xót chúng con dù chúng con đã dám làm bận mắt Ngài. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Thiên Chúa cứu độ chúng con. Amen.

TRẦM THIÊN THU